TAJEMNICE OKR�G�EGO STO�U cz. 2

 

Problematyk� Okr�g�ego Sto�u mo�na rozpatrywa� nie tylko od strony wewn�trznych przeobra�e�, kt�re doprowadzi�y do upadku systemu komunistycznego w Polsce. Wydarzenie to nale�y r�wnie� rozpatrywa� w kategorii kompromisu, kt�ry doszed� do skutku za aprobat� wielkich mocarstw, w szczeg�lno�ci Zwi�zku Radzieckiego.

Parafrazuj�c s�owa Antoniego Dudka, mo�na stwierdzi�, i� "Okr�g�y St�" by� w opinii jednych skutkiem dalekowzrocznej i bezinteresownej polityki ekipy Wojciecha Jaruzelskiego, a tak�e skupionej wok� Lecha Wa��sy g��wnej cz�ci solidarno�ciowej opozycji, wed�ug innych by� wynikiem prawdziwego spisku, kt�ry ugruntowa� nowy podzia� w�adzy i zagwarantowa� uprzedniej ekipie rz�dz�cej bezkarno�� i zachowanie przynajmniej niekt�rych przywilej�w.

Nowe �wiat�o na wydarzenia lat 1988-1989 rzucaj� materia�y Grupy Operacyjnej "Wis�a". Grupa Operacyjna "Wis�a" by�a plac�wk� peerelowskiej bezpieki dzia�aj�c� w Moskwie i sk�ada�a si� z kilku oficer�w Departamentu II MSW, zajmuj�cego si� kontrwywiadem. GO "Wis�a" rozpocz�a dzia�alno�� w 1961 r., na podstawie porozumienia zawartego w styczniu 1957 r. przez ministra spraw wewn�trznych W�adys�awa Wich� i zast�pc� przewodnicz�cego KGB genera�a lejtnanta Piotra Iwaszutina. Umowa ze stycznia 1957 r. Porozumienie przewidywa�o, �e doradc�w radzieckich w PRL-owskim aparacie bezpiecze�stwa zast�pi tzw. Grupa ��cznikowa KGB w Warszawie. W umowie zawarto r�wnie� sformu�owanie o mozliwo�ci delegowania funkcjonariuszy MSW do Zwi�zku Radzieckiego. Postanowienia te, oraz p�niejsze ustalenia z Moskw� zaowocowa�y 28 lutego 1961 r. wydaniem przez ministra Wich� zarz�dzenia nr 0033/61 o powstaniu "Grupy Kontrwywiadowczej Departamentu II MSW w Moskwie pod kryptonimem Wis�a". Zadaniem tej�e grupy mia�o by� inwigilowanie - oczywi�cie we wsp�pracy z KGB - obywateli polskich przebywaj�cych w ZSRR, w tym r�wnie� delegat�w PRL w RWPG, przedstawicieli central handlowych oraz korespondent�w prasowych.

Po doj�ciu do w�adzy Michai�a Gorbaczowa GO "Wis�a" mia�a ponadto za zadanie zdobywa� informacje polityczne dotycz�ce pieriestrojki oraz dalszej dzia�alno�ci i los�w Gorbaczowa. Grupa "Wis�a" szybko sta�a si� jednym z najwa�niejszych kana��w transmituj�cych do Polski szczeg�owe informacje o sytuacji w ZSRR. W 1989 r. w meldunkach wysy�anych do w�adz PRL szef "Wis�y", wyst�puj�cy pod pseudonimem �arski , wyja�nia�, w jaki spos�b Kreml postrzega� zmiany zachodz�ce w Polsce. Wiadomo�ci te by�y niezwykle wa�ne dla Jaruzelskiego i ekipy rz�dz�cej. Szczeg�lnie, gdy okaza�o si�, �e od prze�omu lat 1987 i 1988 nasili�y si� pr�by nawi�zania przez ludzi Gorbaczowa kontakt�w z przedstawicielami polskiej opozycji.

Z tre�ci szyfrogram�w, kt�rych kilka fragment�w zostanie zaprezentowanych poni�ej , wynika, i� Rosjanie ju� w 1988 roku nosili si� z zamiarem przeprowadzenia rozm�w z polsk� opozycj�. Rozmowy te zosta�y podj�te w ci�gu 1989 r. Ich tematem by�o oczywi�cie przej�cie w Polsce w�adzy przez opozycj�. Tutaj kluczow� rol� odgrywa� fakt, �e utrzymanie przez Zwi�zek Radziecki strefy wp�yw�w w Polsce oznacza� r�wnie� utrzymanie kontroli nad reszt� regionu. A to, obok zachowania "pomy�lnego rozwoju stosunk�w z USA" stanowi�o g��wny cel strategiczny dzia�a� Kremla.

Detale wspomnianych rozm�w Kremla z opozycj� polsk� nie s� dokladnie znane. Zar�wno dzia�acze opozycyjnie z kt�rymi nawi�zno w�wczas bezpo�redni lub po�redni kontakt, jak i nieudostepnione dot�d archiwa kremlowskie milcz�. W zachowanych meldunkach "Wis�y" widniej� jedynie nazwiska: Adama Michnika, Janusza Onyszkiewicza oraz Andrzeja Wajdy.

 

Szyfrogram Nr 581

Nadany za nr 7 dnia 20.01 [1989 r.] godz. 14.30 z Moskwy

NATYCHMIAST

SEREDA

W okresie Plenum radzieckie media przekazywa�y tylko kr�tkie informacje agencyjne. 19 i 20 bm. "Prawda" zamie�ci�a szersz� informacj� bazuj�c� na przem�wieniu Jaruzelskiego i om�wienia uchwa�y za PAP, "Izwiestia" - korespondencj� w�asn� z Warszawy. 19 bm. "Sowietskaja Rossija" drukowa�a wywiad Orzechowskiego, radio i TV kr�tkie informacje agencyjne. Nie zamieszcza si� ocen lub komentarzy. Faktycznie jednak zainteresowanie Plenum bardzo du�e, szczeg�lnie w aparacie w�adzy i �rodowiskach intelektualnych.

Podaj� ciekawsze wypowiedzi os�b z aparatu partyjnego, MSW i wojska, uzyskane przez rzetelne �r�d�o podczas spotkania prywatnego w szerszym gronie w dniu 18 bm. Wszyscy rozm�wcy - ludzie m�odzi z kadry kierowniczej ni�szego szczebla, zwi�zani s�u�bowo i rodzinnie z osobami z wy�szej hierarchii w�adzy: - w najbli�szych latach Polska nie mo�e liczy� na radzieck� pomoc lub u�atwienia gospodarcze ze wzgl�du na krytyczn� dla pierestrojki sytuacj� ekonomiczn� i spo�eczn� w ZSRR. Olbrzymia wi�kszo�� spo�ecze�stwa radzieckiego jest ju� skrajnie zniecierpliwiona narastaj�cymi w okresie pierestrojki trudno�ciami codziennego �ycia, a g��wnie brakiem �ywno�ci. Je�li nie nast�pi poprawa, to wi�kszo�� ta mo�e poprze� zdecydowanych przeciwnik�w Gorbaczowa, kt�rych liczba w aparacie w�adzy nie maleje; - radzieckie poparcie polityczne dla Polski b�dzie zaw�a� si� do solidarno�ci systemowej jako pa�stwa obozu socjalistycznego. Z uwagi na uwarunkowania zewn�trzne (dialog z USA) nie b�dzie[my] odnosi� si� do walki politycznej z opozycj�. W radzieckich publikatorach b�dziemy musieli coraz bardziej przybli�a� spo�ecze�stwu pogl�dy tak zwanej konstruktywnej i liberalnej opozycji w Polsce. W tym kontek�cie trzeba patrze� na zaproszenie w u[bieg�ym] r[oku] do Moskwy przez Zwi�zek Filmowc�w Wajdy i Michnika . Ten ostatni nie przyjecha� z uwagi na Wasz niepotrzebny sprzeciwj. Dla ZSRR liczy si� obecnie przede wszystkim pomy�lny rozw�j stosunk�w z USA i w tym kontek�cie istnieje potrzeba zbudowania w K[rajach] S[ocjalistycznych] most�w porozumienia pomi�dzy r�nymi si�ami spo�ecznymi, dlatego nie powinni�cie nam przeszkadza� w kontaktach z polskimi intelektualistami. Znaczna cz�� z nich przesz�a do opozycji na skutek b��d�w w polityce PZPR i niew�a�ciwych ocen poszczeg�lnych ludzi. Dlatego musimy mie� w�asne rozpoznanie i ocen� dzia�aczy opozycji. W zwi�zku z tym Ambasada Radziecka w Warszawie, i nie tylko ona, otrzyma�a polecenie opracowania pe�nego kompendium wiedzy dot[ycz�cego] opozycji, personalnego "Who is who?"; - niepokoi nas niestabilno�� personalna polskiego kierownictwa. Czy zostanie ona zahamowana. Jak nale�y ocenia� rokowania Rakowskiego, czy tylko jako premiera i cz�owieka Genera�a, czy te� jako przysz�ego szefa partii.

/-/ �arski

 

Szyfrogram Nr 7048

Nadany za nr 31 dnia 13 [lipca 1989 r.] godz. 17.10 z Moskwy

NATYCHMIAST

/JAR-D/

Wed�ug �r�d�owych informacji Adam Michnik w dniu 14 bm. spotyka si� w redakcji gazety "Moskowskije Nowosti" z Jegorem Jakowlewem. W czasie rozmowy ze �r�d�em Michnik da� do zrozumienia, �e odby� spotkania w KC KPZR. Szczeg��w �adnych nie poda�. �r�d�o sugeruje, �e m�g� by� omawiany temat wizyty Wa��sy w Moskwie. Michnik o�wiadczy�, �e 18 bm. musi by� w Warszawie.

/-/ �arski

 

Szyfrogram Nr 6149

Nadany za nr 9 dnia 15 [czerwca 1989] godz. 15.20 z Moskwy

PILNY

/JAR-D/

Z nieoficjalnej rozmowy �r�d�a z zast�pc� kierownika Wydzia�u Zagranicznego KC [KPZR] [Walerijem] Musatowem. Z najwi�ksz� uwag� i zaniepokojeniem obserwuj� rozw�j sytuacji w Polsce. Na podstawie rezultat�w wybor�w, jak i przebiegu kampanii przedwyborczej koalicji pesymistycznie oceniaj� dalszy bieg wydarze�. Nie rozumiej�, dlaczego upierali�my si� przy sprawie utworzenia Senatu, jak i sk�adzie personalnym listy krajowej, chocia� wcze�niej wyra�ali w�tpliwo�ci poprzez swojego ambasadora w Warszawie. W�tpliwo�ci te mieli zg�asza� w rozmowie z niekt�rymi cz�onkami naszego kierownictwa na oko�o cztery dni przed wyborami, kiedy to ich rezultat by� ju� przewidywany. Nie rozumieli, na czym przedstawiciele naszego kierownictwa opierali swoje przekonanie, �e koalicja wygra wybory. Uwa�aj�, �e koalicja w wyniku niezasadnego przekonania o sukcesie zaniedba�a propagand� wyborcz� i praktycznie przyst�pi�a do niej aktywnie dopiero na tydzie� przed wyborami. Nie rozumiej� dlaczego tak si� sta�o. Przewiduj�, �e Solidarno�� odrzuci ofert� wej�cia swoich przedstawicieli do rz�du i we�mie kierunek na obstrukcj� prac parlamentu. S�dz�, �e b�dzie ona blokowa� rz�dowe projekty ustaw zwi�zane z reform� gospodarcz�, zahamowaniem inflacji itp., maj�c na celu pogorszenie sytuacji spo�ecznej i tym samym doprowadzenie do kryzysu rz�dowego, co spowoduje konieczno�� rozpisania nowych wybor�w po dw�ch lub trzech latach. S�dz�, �e w pa�dzierniku br. na tle pog��biaj�cych si� trudno�ci gospodarczych mo�e doj�� do kolejnych napi�� spo�ecznych. Nie wykluczaj� inspirowanych przez "Solidarno��" masowych demonstracji ulicznych. Obserwuj�, �e niekt�rzy przedstawiciele opozycji - rozm�wca wymieni� przyk�adowo [Andrzeja] Wajd� i [Janusza] Onyszkiewicza - intensyfikuj� ostatnio pr�by docierania do ich ambasady. Z zachowania si� rozm�wcy �r�d�o odnios�o wra�enie, �e ambasada radziecka w Warszawie kontakty takie utrzymuje. Musatow wyra�a� obaw�, �e w wyniku obecnej sytuacji polskiemu kierownictwu mo�e nie uda� si� unikni�cia rozbicia w partii. Nie wykluczaj� inicjatywy tak zwanej grupy lewackiej z�o�onej z dzia�aczy okresu gomu�kowskiego na rzecz utworzenia nowej partii komunistycznej. Tak zwany "�rodek" p�jdzie drog� socjaldemokratyczn�. Ewentualny nadzwyczajny zjazd mo�e skonsolidowa� tylko cz�� partii. Obawiaj� si�, �e starzy cz�onkowie w du�ej cz�ci zajm� postaw� biern�. Odczuwany ju� od kilku lat brak dop�ywu m�odzie�y do partii dodatkowo mo�e skomplikowa� sytuacj�. Informacja nie posz�a "zielon�" .

/-/ �arski

 

Szyfrogram Nr 7086

Nadany za nr 32 dnia 14 [lipca 1989 r.] godz. 15.30 z Moskwy

NATYCHMIAST

/JAR-D/

Wed�ug potwierdzonych informacji w dniu 12 bm. Adam Michnik by� przyj�ty przez kierownika grupy konsultant�w w Wydziale Zagranicznym KC KPZR. W dniu dzisiejszym o godzinie 15.00 kierownik Wydzia�u Zagranicznego KC KPZR Walentin Falin przyjmuje A[ndrzeja] Wajd�. Jest du�e prawdopodobie�stwo, �e wraz z W[ajd�] b�dzie Michnik. W dniu 15 bm. Wajda, Holoubek i Michnik maj� zorganizowane spotkanie z grup� moskiewskich deputowanych. Potwierdzono informacj�, �e spotkania Michnika i Wajdy w KC KPZR maj� na celu doprowadzenie do zaproszenia przez M[ichai�a] Gorbaczowa, L[echa] Wa��sy. Spotkanie Michnika z Jakowlewem w dniu dzisiejszym w redakcji "Moskowskich Nowosti" aktualne. "Gospodarz" w dniu dzisiejszym wysy�a depesz� obszerne sprawozdanie z wizyty Michnika w KC KPZR w dniu 12 bm.

/-/ �arski

Izabela Trojanek

---

A. Dudek, Rok 1989 w moskiewskich szyfrogramach , Biuletyn Instytutu Pami�ci Narodowej, Nr 4 (39), kwiecie� 2004, s. 68-74

P�k. Janusz Sereda by� od wrze�nia 1983 r. do listopada 1989 r. dyrektorem Departamentu II MSW (kontrwywiad).

Chodzi o drug� cz�� X Plenum Komitetu Centralnego PZPR, kt�re obradowa�o w dniach 16-17 stycznia 1989 r. Zapad�a na nim decyzja o zgodzie na legalizacj� NSZZ "Solidarno��", co otworzy�o drog� do rozm�w okr�g�ego sto�u. 20-21 grudnia 1988 r., w trakcie pierwszej cz�ci X Plenum KC PZPR, gen. Wojciech Jaruzelski przeprowadzi� g��bok� rekonstrukcj� kierownictwa PZPR. Z Biura Politycznego odesz�o sze�� z pi�tnastu zasiadaj�cych w nim os�b: Jan G��wczyk, Tadeusz Por�bski, J�zef Bary�a, Zbigniew Messner, Zygmunt Mura�ski i Zofia St�pie�. G��wczyk straci� te� - podobnie jak Andrzej Wasilewski - stanowisko sekretarza KC. Ich miejsca w Sekretariacie zaj�li Stanis�aw Ciosek i Kazimierz Cypryniak, kt�rzy otrzymali te� pe�ne cz�onkostwo w Biurze Politycznym, oraz Marian St�pie�. Nowymi sekretarzami KC zostali ponadto Leszek Miller i Zygmunt Czarzasty. W sk�ad Biura Politycznego weszli natomiast: doradzaj�cy od kilku lat nieformalnie Jaruzelskiemu prof. Janusz Reykowski, pierwsi sekretarze KW z Wroc�awia (Zdzis�aw Balicki) i Gda�ska (Marek Ho�dakowski) oraz pozbawieni szerszego zaplecza politycznego terenowi dzia�acze partyjni: Iwona Lubowska, Wiktor Pyrkosz, Zbigniew Sobotka i Zdzis�aw �wi�tek.

Przypuszczalnie chodzi�o o zorganizowane w kwietniu 1988 r. w Moskwie polsko-rosyjskie seminarium "Bia�e plamy w historii dawnej i najnowszej - ich wp�yw na produkcj� filmow�". Jego kontynuacj� stanowi�o seminarium "Film a destalinizacja kultury", kt�re odby�o si� w dniach 20-23 wrze�nia 1988 r. w Warszawie. W tym spotkaniu Adam Michnik wzi�� aktywny udzia�, a jego wypowiedzi zosta�y odnotowane przez SB. AIPN, 0248/134, t. 4, Za��cznik do informacji dziennej MSW z 26 wrze�nia 1988 r., s. 240.

Prawdopodobnie chodzi o inny kana� komunikacyjny wykorzystywany przez GO "Wis�a".