SIEDLCE W EPOCE NOWO�YTNEJ

Epoka nowo�ytna to w dziejach Siedlec czas charakterystyczny. Siedlce, b�d�ce w tym okresie miastem prywatnym, pozostawa�y w r�kach kolejnych rod�w szlacheckich i magnackich. Ka�dy z w�a�cicieli przys�u�y� si� w ogromnym stopniu w rozkwit miasta, jego rozbudow�, rozw�j ludno�ciowy i kulturalny. Warto zatem przedstawi� pokr�tce zmiany, jakim ulega�o miasto zarz�dzane przez Siedleckich, Ol�dzkich, Czartoryskich czy Ogi�skich.

Siedlce powsta�y na niezbyt wysokim, lesistym terenie. Obszar ten by� odizolowany ze wszystkich stron granicami naturalnymi, w postaci las�w, mokrade�, bagien i staw�w. W odleg�o�ci 4 km na zach�d p�yn�a zabagniona rzeczka �ytnia, zwana p�niej Muchawk�, natomiast 6 km na p�noc i p�nocny-zach�d bieg�a tak�e silnie zabagniona rzeczka Liwiec. Po�udniow� granic� stanowi� rozleg�y kompleks le�ny, zwany T�u��cem, rozpo�cieraj�cy si� na linii dzisiejszych miejscowo�ci: Wi�niew, Radomy�l, Krzesk Stary i T�u�ciec [1] .

W �redniowieczu �ciera�y si� na tym obszarze trzy odr�bne elementy plemienne. Teren mi�dzy Liwcem, Nurcem, g�rn� Narwi� i Polesiem zamieszkiwa�a ludno�� etnicznie ruska lub rusko-mazowiecka. Od po�udnia nap�ywa�a ludno�� zwi�zana z plemieniem L�dzian. Cz�onkowie tego plemienia, w poszukiwaniu dobrych gleb (gleby bielicowe) pod upraw� zaj�li teren mi�dzy Liwcem a Muchawk�, stanowili wi�c zal��ek pierwszych mieszka�c�w Siedlec [2] .

Pod wzgl�dem administracyjnym teren ten nale�a� w XIV wieku do ziemi �ukowskiej, wchodz�cej w sk�ad wojew�dztwa sandomierskiego. Rzeczka �ytnia wyznacza�a granic� mi�dzy ziemi� �ukowsk� a ziemi� czersk� i liwsk�, natomiast Liwiec - granic� z Podlasiem, wchodz�cym w sk�ad Wielkiego Ksi�stwa Litewskiego.

Na prze�omie XIV i XV w. trwa�o intensywne osadnictwo na tym terenie. W ko�cu lat 20. XV wieku Jan Pruszy�ski herbu Rawicz za�o�y� wie� Siedlce [3] . Nazwa wsi pochodzi od lasu zwanego Siedliska, co w j�zyku staropolskim oznacza osadk� lub wioseczk�. Zdrobnienie wskazuje, �e pocz�tkowo Siedlce sk�ada�y si� zaledwie z jednego lub kilku gospodarstw. Pierwsza historyczna wzmianka o istnieniu wsi Siedlce wyst�puje w dokumencie kardyna�a Zbigniewa Ole�nickiego wystawionym w Krakowie 5 lutego 1448 r. W dokumencie tym kardyna� wyznacza� wysoko�� dziesi�ciny dla plebana �ukowskiego Miko�aja. Siedlce nale�a�y pocz�tkowo do parafii �ukowskiej. W 1471 r. mia�a miejsce erekcja parafii pruszy�skiej. Na terenie nowej parafii znalaz�y si� m.in. Siedlce, Golice, �abokliki, Stoczek, Grabian�w, Ciepiele i Wielgorz.

W ko�cu XV w. Siedlce przesz�y w r�ce mo�nego rodu Gniewosz�w, spokrewnionego z Pruszy�skimi i piecz�tuj�cego si� herbem Rawicz. Gniewoszowie przybyli z Oleksowa w powiecie radomskim, gdzie znajdowa�o si� ich gniazdo rodowe. W latach 90. XV wieku Daniel Gniewosz zakupi� od Jana Pruszy�skiego cztery wsie: Siedlce oraz Grabian�w, �abokliki i Golice. Od nazwy wsi maj�cej najwi�ksze znaczenie w nabytych dobrach Daniel Gniewosz przyj�� nazwisko Siedlecki. Daniel Siedlecki wi�d� z s�siadami liczne spory o granice. Dla przyk�adu konflikt z w�a�cicielem wsi Niwiski o brzeg rzeki �ytniej i staw rybny zako�czony zosta� ugod�, zatwierdzon� przez kr�la Aleksandra Jagiello�czyka dokumentem wystawionym w Kozirynku 24 pa�dziernika 1503 r. oraz wpisanym do Metryki Koronnej i zatwierdzonym przez kr�la Zygmunta Starego 8 maja 1524 r. [4]

Daniel Siedlecki �eni� si� trzykrotnie. Jeden z jego syn�w - Stanis�aw Siedlecki, dziedzic Siedlce zas�yn�� jako tw�rca parafii siedleckiej i przyczyni� si� do lokacji miasta Siedlce. Stanis�aw Siedlecki otrzyma� w spadku rodzinn� wie� Siedlce a tak�e Golice, Grabian�w i �abokliki. Prowadzona przez niego intensywna dzia�alno�� gospodarcza doprowadzi�a do rozkwitu odziedziczonej osady. W 1531 r. Siedlce by�y najwi�ksz� wsi� w parafii pruszy�skiej, obejmowa�y 6 �an�w, podczas gdy wszystkie dobra Siedleckiego liczy�y razem 10 ? �anu. Wie� Siedlce zosta�a przekszta�cona w zwart� ulic�wk�. Za�o�ono tu du�y folwark, dzia�a�y r�wnie� dwie ku�nice i dwa m�yny. Siedlecki by� cz�owiekiem zamo�nym, g��boko religijnym, mia� mocn� pozycj� w rodzie Rawicz�w [5] .

W 1530 r. Stanis�aw Siedlecki rozpocz�� zabiegi zmierzaj�ce do utworzenia odr�bnej parafii siedleckiej. C� sk�oni�o go ku tej decyzji? Ot� Siedlecki chcia� umocni� sw�j kompleks w�asno�ciowy, ugruntowa� pozycj� wsi Siedlce. Wa�nym motywem by�a znaczna odleg�o�� z Siedlec do ko�cio�a w Pruszynie (10 km), a tak�e wylewy rzeczki Rudnik p�yn�cej pomi�dzy Siedlcami a Pruszynem, utrudniaj�ce komunikacj� na tym terenie. Droga do powstania parafii siedlceckiej by�a jak�e d�uga i zawi�a. W celu przyspieszenia decyzji biskupa krakowskiego, 25 kwietnia 1530 r. Siedlecki wystawi� dokument fundacyjny, w kt�rym okre�li� wyposa�enie przysz�ej parafii. Proboszcz otrzymywa� trzy pola z ��kami, tj. ponad 100 ha. Plebanowi zezwolono na po��w ryb w rzece Liwiec i �ytnia, na darmowy wyr�b drzew z pa�skich las�w i wolne korzystanie z m�yna. Utworzeniu parafii siedleckiej sprzeciwi� si� pleban pruszy�ski Stanis�aw Brzozowski oraz patronowie ko�cio�a w Pruszynie: Jan, Daniel, Stanis�aw i Hieronim Pruszy�scy. W�a�ciciel Siedlec nie da� za wygran� i wybudowa� drewniany ko�ci� pod wezwaniem �w. Stanis�awa M�czennika. Po uko�czeniu budowy ko�cio�a, 8 kwietnia 1532 r. wystawi� drugi dokument fundacyjny, potwierdzaj�cy wcze�niejsze zapisy. W akcie tym wyznaczy� tak�e plac pod budow� plebanii dla proboszcza, wikarych i s�u�by ko�cielnej oraz przekaza� parafii naczynia liturgiczne. Wysi�ki Siedleckiego poskutkowa�y. Powo�ana przez biskupa komisja, z�o�ona z rektora ko�cio�a w Trzebieszowie - Adama oraz opata klasztoru benedykty�skiego w Sieciechowie - Macieja opowiedzia�a si� za konieczno�ci� powo�ania parafii w Siedlcach. W ko�cu po dw�ch latach stara� - 22 listopada 1532 r., biskup krakowski Piotr Tomicki wystawi� dokument erekcyjny, powo�uj�cy parafi� siedleck� W sk�ad parafii wesz�o sze�� wsi: Siedlce, Golice, Grabian�w, Ujrzan�w, �abokliki, W�lka �aboklicka oraz dwie ku�nice po�o�one nad Liwcem i �ytni�. �wi�topietrze z tych wsi mia� nadal op�aca� pleban Pruszy�ski. Proboszcz siedlecki musia� z kolei p�aci� proboszczowi pruszy�skiemu 60 groszy rocznie jako odszkodowanie za odst�pienie wymienionych osad na rzecz parafii siedleckiej. Fundator oraz jego nast�pcy otrzymali prawo patronatu nad parafi� �w. Stanis�awa. Proboszczem zosta� wybrany Miko�aj Kruzowski [6] .

Utworzenie parafii w Siedlcach niew�tpliwie umocni�o pozycj� Siedlec w stosunku do innych wsi regionu. Stanis�aw Siedlecki nie poprzesta� na dotychczasowych osi�gni�ciach. W dalszym ci�gu prowadzi� intensywn� dzia�alno�� osadniczo-gospodarcz�. Ju� w 1530 r. ulokowa� na prawie niemieckim wie� Ujrzan�w w odleg�o�ci 4 km na po�udniowy-wsch�d od Siedlec, nast�pnie w 1532 r. wie� Top�r i w 1533 r. Strza�� oraz Zarzecze (Purzec), �agodne oraz Bia�ki. Po�o�enie Siedlec na przeci�ciu wa�nych szlak�w komunikacyjnych, tj. traktatu Litewskiego (z Warszawy przez Siedlce, Mordy, �osice do Brze�cia) i traktatu Podlaskiego (z W�growa przez Chod�w, Strza��, Siedlce, Grabian�w do �ukowa), przyczynia�o si� do ich coraz bardziej intensywnego rozwoju. W tak dogodnej sytuacji Stanis�aw Siedlecki rozpocz�� starania o lokacj� miasta [7] .

Powstanie i rozkwit Siedlec w r�kach Siedleckich i Ol�dzkich

15 stycznia 1547 r. kr�l Zygmunt Stary wyda� przywilej zezwalaj�cy na lokowanie miasta na prawie magdeburskim na cz�ci grunt�w wsi Siedlce, tzw. Nova Siedlcza. Siedlce zosta�y podzielone na dwie cz�ci: cz�� wschodnia tzw. Stara Wie� lub Starowie� i cz�� zachodnia - miasto Nowe Siedlce okre�lane mianem Siedlce. Stara Wie� stanowi�a przedmie�cie Siedlec, jej mieszka�cy byli traktowani na r�wni z obywatelami miasta i stanowili podstaw� rekrutacyjn� siedleckiego mieszcza�stwa. Wed�ug rejestru poborowego z 1552 r. Stara Wie� liczy�a 49 ma�ych gospodarstw (ka�de oko�o � �anu), 44 osadnik�w i 5 kmieci na gruntach plebana.

Mieszka�cy podlegali w�adzy w�jta, kt�ry w istotnych sprawach m�g� konsultowa� si� z w�a�cicielem miasta. W�adz� s�downicz� sprawowa�a miejska �awa s�dowa. Przywilej lokacyjny zwalnia� mieszka�c�w Siedlec od ci�ar�w prawa ksi���cego, podatk�w i powinno�ci publicznych na okres o�miu lat. Mieli jedynie obowi�zek op�acania czopowego, tj. podatku od napoj�w alkoholowych. Przywilej lokacyjny uprawnia� ponadto do organizowania targ�w tygodniowych we wtorki oraz trzech jarmark�w w roku, tj. w drug� niedziel� Wielkiego Postu, na �w. Floriana (4 maja), na �ci�cie �w. Jana (29 sierpnia). Jarmarki i targi odbywa�y si� na rynku, usytuowanym w centrum miasta, gdzie zamieszkiwali kupcy i zamo�niejsi rzemie�lnicy [8] .

Stanis�aw Siedlecki czerpa� niema�e zyski z gospodarki folwarcznej, na szerok� skal� handlowa� zbo�em. W 1561 r. sp�awi� do Gda�ska 12 �aszt�w �yta (720 korc�w), natomiast w 1575 r. wdowa po Siedleckim Agnieszka wys�a�a a� 28 �aszt�w �yta. Po �mierci Siedleckiego w 1575 r. dobrami zarz�dza�a samodzielnie jego �ona Agnieszka. Opr�cz specjalizacji w przetw�rstwie i handlu zbo�owym, w mie�cie rozwija�o si� rzemios�o, zw�aszcza �lusarstwo, kowalstwo, szewstwo, tkactwo i ku�nierstwo. Wojny Rzeczypospolitej z Rosj� prowadzone przez Zygmunta Augusta (wojna p�nocna 1561-1570) i Stefana Batorego (wyprawy z lat 1579-1581) wyeksponowa�y znaczenie Podlasia i podnios�y w pewnym stopniu rang� Siedlec jako punktu zaopatrzeniowego i komunikacyjnego na zapleczu frontu. Wyra�nie zwi�kszy� si� zbyt na towary szewc�w i tkaczy oraz zapotrzebowanie na prac� kowali, miecznik�w i �lusarzy. W tym okresie w mie�cie zajmuj�cym obszar 15 w��k (ok. 250 ha) zamieszkiwa�o ponad 570 os�b. Pojawi�a si� instytucja Rady Miejskiej i burmistrza. Rada z burmistrzem administrowa�a miastem, zarz�dza�a gospodark�, posiada�a uprawnienia s�downicze i reprezentowa�a miasto na zewn�trz. Stara Wie� z kolei obejmowa�a 12 w��k (przesz�o 200 ha) i liczy�a ponad 300 mieszka�c�w. Dzia�a�y tutaj trzy ko�a m�y�skie i folusz produkuj�cy sukno [9] .

Wybudowany w 1532 r. ko�ci� parafialny pe�ni� powa�n� rol� duszpastersk� i wychowawcz�. Powo�ano szpital pod wezwaniem �w. Ducha, pe�ni�cy funkcj� przytu�ku dla starc�w. Przy szpitalu zorganizowano szk�k� parafialn� i ko�ci�ek p.w. �w. Marii Magdaleny. Finanse szpitala nadzorowa� proboszcz parafii siedleckiej. �ycie mieszczan by�o nierozerwalnie zwi�zane z ko�cio�em, brali oni udzia� w uroczysto�ciach i nabo�e�stwach. Przy ko�ciele dzia�a�y bractwa religijne, m.in. �w. Anny, �w. Tr�jcy i Bractwo R�a�cowe [10] .

W latach 90. XVI wieku miasto i wszystkie dobra siedleckie przesz�y w r�ce nieznanej z imienia c�rki Stanis�awa i Agnieszki Siedleckich, kt�ra wysz�a za m�� za podczaszego lubelskiego Feliksa Kolbrzy�skiego. Kolbrzy�scy gospodarowali w dobrach siedleckich do 1621 r. Za�o�yli na gruntach pleba�skich tzw. Ruskie Miasto, zamieszkiwane, jak sama nawa wskazuje, przez ludno�� rusk�. Mieszka�cy Ruskiego Miasta zajmowali si� w g��wnej mierze produkcj� s�odu piwnego. Nast�pi� rozw�j miasta, a liczba mieszka�c�w wzros�a do 1000 os�b, w tym ok. 160 by�o pochodzenia ruskiego. Wed�ug rejestru poborowego z 1620 r. w mie�cie zamieszkiwa�o 17 piekarzy, 10 szewc�w, 8 rze�nik�w, 3 ku�nierzy, 2 kowali, 2 tkaczy, �lusarz, garncarz i 4 przekupki, a tak�e 2 krawc�w, prasol (przekupie� soli) i sitarz. Wyra�nie obni�y�o si� zaludnienie Starej Wsi - do ok. 220 os�b.

18 stycznia 1621 r. zmar� Feliks Kolbrzy�ski. Siedlce wraz z okolicznymi wioskami naby� Adam Ol�dzki herbu Rawicz. Dobra siedleckie pozosta�y w r�kach rodu, kt�ry piecz�towa� si� jednak tym samym herbem co Pruszy�scy i Siedleccy. Adam Ol�dzki by� synem Krzysztofa Ol�dzkiego z Pietkowa, w�a�ciciela wsi Skwierczyn, Sucho�ebry, Kobylany, Pilawa, Dzierzby, Granne, a od lat 80. XVI wieku tak�e Chodowa, le��cego za Liwcem, naprzeciwko Strza�y. Ol�dzki otrzyma� w spadku Sucho�ebry, Chod�w, Skwierczyn i Droh�w. W 1591 r. pe�ni� funkcje poborcy podatkowego, w 1593 r. zosta� wojskim mielnickim, w 1603 r. s�dzi� drohickim, a w 1621 r. starost� drohickim. Przej�cie Siedlec przez Drohiczanina by�o widocznym przejawem zacie�niania si� zwi�zk�w Podlasia z p�nocn� cz�ci� ziemi �ukowskiej, na kt�rej g�rowa�y Siedlce [11] .

Ol�dzki pozostawi� trzech dziedzic�w: Krzysztofa, Tomasza i Wojciecha. Oko�o 1635 r. maj�tek Ol�dzkiego zosta� rozdzielony, a Siedlce wraz dobrami siedleckimi otrzyma� Tomasz Ol�dzki. Sylwetka nowego w�a�ciciela warta jest odnotowania. Tomasz Ol�dzki uczy� si� w kolegium jezuickim w Pu�tusku, s�u�y� w wojsku i by� dworzaninem kr�la Zygmunta II. Bra� udzia� w wojnie kozackiej w 1630 r. i moskiewskiej w latach 1632-1634. Odznacza� si� bitno�ci� i wielk� si�� fizyczn� i z tego powodu nazywano go postrachem Kozak�w. Porzuci� jednak karier� wojskow� i po�wi�ci� si� �yciu rodzinnemu. W 1637 r. o�eni� si� z Ann� Grzybowsk�, kasztelank� lubelsk�. W tym samym roku zosta� mianowany chor��ym drohickim, urz�d ten pe�ni� do 1650 r. Po �mierci Anny o�eni� si� powt�rnie w 1640 r. z pani� Wody�sk�. Ma��e�stwo by�o nieudane, a Wody�ska zamieszka�a w dworku w Strzale [12] .

W pierwszej po�owie XVII wieku w Siedlcach zacz�� rozwija� si� handel i rzemios�o. Na jarmarki przybywali kupcy �ydowscy i chrze�cija�scy. Rzemie�lnicy mieli zapewniony zbyt na rynku lokalnym i og�lnokrajowym dzi�ki dogodnemu po�o�eniu przy drodze mi�dzy Warszaw� a Brze�ciem. Dziedzic dba� o swoje posiad�o�ci. Odnowiono prawa mieszczan siedleckich nadane przez poprzednich w�a�cicieli, dotycz�ce grunt�w, plac�w i dom�w. W 1635 r. Ol�dzki wystara� si� u kr�la W�adys�awa IV o dokument potwierdzaj�cy przywileje nadane miastu przez ostatnich Jagiellon�w, a zniszczone podczas licznych po�ar�w drewnianej zabudowy Siedlec. Akt W�adys�awa IV po�wiadcza� prawa i obowi�zki rzemie�lnik�w siedleckich, a w szczeg�lno�ci cechu ku�nierzy. Dokument okre�la� warunki uzyskania mistrzostwa, sposoby karania nieuczciwych rzemie�lnik�w i obowi�zki uczni�w. Wszelkie spory mia� za�atwia� starszy cechu. Ku�nierze byli zobowi�zani do uczestniczenia w nabo�e�stwach za zmar�ych cz�onk�w cechu. Kupcom i kramarzom zezwolono sprzedawa� sk�ry futerkowe jedynie podczas jarmarku i po wp�aceniu na rzecz siedleckiego cechu ku�nierzy po 6 groszy od sk�ry. Je�li kupiec chcia� wywie�� niesprzedany towar do innej miejscowo�ci musia� wp�aci� na rzecz cechu po 1 groszu od ka�dej sk�ry. Przywilej zapewnia� siedleckiemu cechowi prawo pierwokupu sk�r przed kupcami i zezwala� wykonywa� zaw�d ku�nierza tylko cz�onkom cechu [13] .

Spokojny rozw�j miasteczka szlacheckiego zosta� zak��cony przez og�lnokrajowe wydarzenia po�owy XVII wieku: powstanie Chmielnickiego, najazd Szwed�w i wojna z Rosj�. Najazd Kozak�w na Siedlce w 1648 r. przyni�s� niema�e straty mieszczanom siedleckim. Wojna polsko-szwedzka w latach 1655-1660 zahamowa�a rozw�j miasta. Jesieni� 1655 r. w okolicach Siedlec dzia�a� oddzia� kozacko-rosyjski. 21 lutego 1656 r. w pobli�u Siedlec w Liwie znalaz�y si� posi�ki szwedzkie dla Bogus�awa Radziwi��a dowodzone przez pu�kownika Berensa. Prawdopodobnie wojska zakwaterowa�y si� nie tylko w Liwie, ale te� w Siedlcach i okolicznych wsiach. Niewykluczone, �e wojska szwedzkie znalaz�y si� w Siedlcach r�wnie� wiosn� 1656 r., kiedy Karol Gustaw za�ozy� na Mazowszu, Podlasiu i Lubelszczy�nie oddzia�y pacyfikacyjne, kt�re uniemo�liwia�y przemarsz wojsk Paw�a Sapiehy z p�nocnego-wschodu. Siedlce prze�ywa�y ci�kie chwile wiosn� 1657 r. W ko�cu kwietnia tego roku Karol Gustaw z g��wnymi si�ami i sojusznikiem siedmiogrodzkim Jerzym Rakoczym dotar� do W�growa. Wojska opanowa�y nast�pnie Brze��. Na wie�� o wypowiedzeniu Szwecji wojny przez Dani� Karol Gustaw wycofa� si� pod koniec maja przez Krzemie� do W�growa. W �lad za nim pod��y� Rakoczy, zatrzymuj�c si� w Siedlcach. Miasto nie unikn�o grabie�y i g�odu. Wojska Rakoczego odznacza�y si� bezwzgl�dno�ci�, dokonywa�y rabunk�w i mordowa�y okoliczn� szlacht�. W 1660 r. na Podlasiu stacjonowa�y wojska polskie, kt�re pod�y kontrofensyw� przeciwko Rosji. Wojska dowodzone przez Czarnieckiego mia�y ulokowa� si�, zgodnie z poleceniem kr�la Jana Kazimierza, w dobrach szlacheckich. S�u��cemu w oddzia�ach Czarnieckiego Janowi Chryzostomowi Paskowi przydzielono na miejsce postoju Siedlce i trzy okoliczne parafie. Drobna szlachta z okolic Pruszyna, Zbuczyna przyj�a �o�nierzy go�cinnie. Pasek zatrzyma� si� w dworku �ony Ol�dzkiego kasztelanowej Wody�skiej w Strzale.

Miasto wymaga�o odbudowy. Ju� ok. 1660 r. Ol�dzcy wznie�li nowy dw�r szlachecki. Dw�r by� du�y, drewniany, pokryty gontem, pi�trowy i posiada� ganek na kolumnach, na pi�trze by�y dwa pomieszczenia mieszkalne, a na parterze 6 pokoi, 2 sienie i kuchnia. Po jego p�nocnej i wschodniej stronie utworzono "park w�oski" z drzewami dzikich pomara�czy, orzecha w�oskiego, �wierk�w, moreli, r� (.) Jedna z alei bieg�a a� do furty ko�cio�a. W cz�ci zachodniej rozmieszczono pomieszczenia gospodarcze: kuchni�, wozowni� i spi�arni� oraz zabudowania folwarczne [14] . W tym czasie w dworze siedleckim mieszka�a jedyna c�rka Ol�dzkich - Joanna. Tomasz Ol�dzki rezydowa� natomiast w dworze w Chodowie, od 1650 r. do ko�ca �ycia sprawowa� urz�d kasztelana zakroczymskiego. Zmar� w 1678 r. w Siedlcach, na dworze c�rki Joanny i zosta� pochowany w ko�ciele �w. Stanis�awa [15] . 

Siedlce rezydencj� magnack� Czartoryskich i Ogi�skich

Joanna Ol�dzka by�a jedyn� dziedziczk� d�br siedleckich. W 1658 r. wysz�a za m�� za podkomorzego p�ockiego i starost� nowokorczy�skiego Jakuba Krasi�skiego herbu �lepowron. Po jego �mierci w 1660 r. zosta�a �on� starosty radziejowskiego Stanis�awa Ole�nickiego herbu D�bno. Owdowia�a powt�rnie, a w 1668 r. po�lubi�a wojewod� wo�y�skiego, ksi�cia na Klewaniu i �ukowie Micha�a Jerzego Czartoryskiego, w�a�ciciela d�br Daniszewo, Niemce i Jakubowice. Joanna nie mia�a dzieci z dw�ch pierwszych ma��e�stw, z trzeciego urodzi�a syna Kazimierza Czartoryskiego, notabene dziadka przysz�ego kr�la Stanis�awa Augusta Poniatowskiego [16] .

Siedlce sta�y si� siedzib� magnack� i ksi���c�. W 1668 r. miasto otrzyma�o nowy herb - Pogo� litewsk�, rodowy herb Czartoryskich. Herb ten przedstawia si� nast�puj�co: w polu czerwonym M�� zbrojny w szyszaku, z krzywym pa�aszem nad g�ow� wzniesionym do ci�cia w stron� praw�, przy barku lewej r�ki tarcz� z wyobra�eniem Krzy�a z�otego dwie poprzecznice maj�cego przypi�t� nosz�cy, na koniu bia�ym osiod�anym przybranym w czaprak czerwony, obwis�y, z troista z�ot� fr�dzl� siedz�cy, p�dzi w stron� praw� [17] .

Czartoryski zamieszkiwa� w dworze ma��onki, sk�d m�g� szybko dotrze� do sto�ecznej Warszawy, gdzie cz�sto przebywa� w zwi�zku z prowadzon� dzia�alno�ci� polityczn�. Micha� i Joanna Czartoryscy zadbali o ponowny rozkwit miasta, kt�re jak wiadomo podupad�o w wyniku wojen, a liczba mieszka�c�w zmniejszy�a si� do 300 os�b.

20 sierpnia 1672 r. Czartoryscy wydali przywilej potwierdzaj�cy nadane wcze�niej miastu prawa. Aby poprawi� stan materialny mieszczan, zwolniono ich na sze�� lat od powinno�ci dworskich, podatk�w i innych op�at. Ze wzgl�du na cz�ste po�ary, zakazano ciasnej zabudowy w mie�cie, stawiania dw�ch posesji na jednym placu, pokrywania budynk�w s�om�, nakazano natomiast krycie budynk�w gontami. Nakazano przeniesienie za miasto zabudowa� gospodarczych. W tym celu nadano mieszczanom grunt dworski za miastem. Zacz�a w ten spos�b formowa� si� po�udniowa, gospodarcza dzielnica miasta. Na zwolnionym terenie Czartoryscy wybudowali drewniany dw�r.

Umiej�tne zarz�dzanie dobrami siedleckimi przez Czartoryskich przyczyni�o si� do umocnienia pozycji Siedlec. Du�y wp�yw na pomy�lny rozw�j mia�o po�o�nie miasta na popularnym w tym okresie trakcie z Warszawy do Brze�cia Litewskiego. W 1678 r. sejm wyda� w�a�cicielom Siedlec zezwolenie na za�o�enie komory celnej w Strzale i pobieranie mostowego (po groszu od konia i sztuki byd�a prowadzonego na targi i jarmarki). W zamian za to zarz�dcy miasta obiecali napraw� dr�g i most�w [18] . Nadal utrzymywano szpital, pe�ni�cy w dalszym ci�gu funkcj� przytu�ku dla starc�w i ubogich. Zamieszkiwali tam ubodzy zwani dziadami szpitalnymi.

W 1674 r. urodzi� si� Kazimierz Czartoryski (1674-1741), przysz�y sukcesor Micha�a Jerzego i Joanny Czartoryskich po �mierci Micha�a Jerzego Czartoryskiego w 1692 roku. Ksi��� Kazimierz o�eni� si� w 1693 r. z Izabel� Morsztyn�wn�, c�rk� podskarbiego i poety Andrzeja Morsztyna i damy dworu kr�lowej Marii Ludwiki, Katarzyny Gordon.

Ksi��� Kazimierz, podobnie jak uprzednio ojciec, zajmowa� si� polityk�. By� za�o�ycielem Familii - stronnictwa dworskiego. Niema�y wp�yw na dzia�alno�� polityczn� swego m�a mia�a ksi�na Izabela. Z jej inspiracji powsta� w Siedlcach jeden z pierwszych w Polsce salon�w polityczno-intelektualnych i kulturalnych, w kt�rym kobiety i m�czy�ni mogli bra� udzia� w dyskusjach. Salon ksi�nej Izabeli zyska� na znaczeniu szczeg�lnie w okresie dzia�alno�ci jej syn�w i zi�cia [19] .

W 1693 r. w mie�cie wybuch� ogromny po�ar, kt�ry spowodowa� ogromne zniszczenia. Czartoryski okaza� si� dobrym gospodarzem. Nie tylko odbudowa� miasto, zmieniaj�c uk�ad przestrzenny, lecz r�wnie� nada� mieszka�com wiele przywilej�w. Wytyczono na nowo rynek o kszta�cie wyd�u�onego prostok�ta. W zachodniej cz�ci rynku Kazimierz Czartoryski wybudowa� na w�asny koszt pi�� murowanych jednopi�trowych dom�w zajezdnych. W rynku mia�y by� stawiane wy��cznie domy du�e, reprezentatywne. W centrum rynku Czartoryski wzni�s� w latach 1697-1698 drewniany, pokryty gontami ratusz. Wed�ug inwentarza, kt�ry powsta� z polecenia ksi�cia Kazimierza w ratuszu znajdowa�y si� trzy izby: s�dowa, go�cinna i gospodarcza. Ratusz pe�ni� funkcj� siedziby w�adz miejskich i centrum handlowego Od zachodu prowadzi�a brama, przy rynku sta�o dziesi�� kram�w. W p�nocno-wschodnim naro�niku rynku powsta� nowy drewniany dw�r o kszta�cie d�ugiej oficyny (w architekturze - tzw. w�jtowizna).

Kazimierz Czartoryski zaj�� si� newralgiczn� spraw�, mianowicie odnowieniem przywilej�w i nada� miejskich, kt�re spali�y si� podczas po�aru. W dniu 1 sierpnia 1693 r. ksi��� wyda� akt odnawiaj�cy przywileje rodzic�w z 20 sierpnia 1672 r. Dokument zwalnia� mieszczan od wszelkich powinno�ci dworskich (m.in. od czynsz�w, osepu jarego i ozimego, podw�d), za wyj�tkiem obowi�zku dostarczania furmanek na dow�z zbo�a z folwark�w pa�skich do Wasilewa oraz odpracowywania dni �niwnych (dwa lub cztery dni), zezwala� na wolny wyr�b w lasach. Ponadto przywilej nadawa� mieszczanom prawo propinacji gorza�ki, okre�li� wysoko�� op�at za warzenie piwa i palenie gorza�ki na rzecz w�a�ciciela, odpowiednio 6 z� i 30 z�. Siedlczanom zakazano zak�adania browar�w i winiarni przy domach mieszkalnych, wyznaczono w tym celu miejsca na obrze�ach miasta. Z uwagi na to, i� podczas po�aru uleg�y zniszczeniu wszystkie akta miejskie, zapisy dziedziczne, akta zastawne grunt�w i ogrod�w miejskich, Czartoryski zarz�dzi�, aby ka�dy mieszczanin dokona� powt�rnego zapisu w ksi�gach w�jtowskich miejskich na podstawie zezna� �wiadk�w. Zleci� przeprowadzenie pomiaru grunt�w, sporz�dzenie inwentarza i mapy terytorium lokacyjnego Siedlec. Chcia� w ten spos�b unikn�� w przysz�o�ci konflikt�w granicznych mi�dzy mieszka�cami. Dokumenty te stanowi�y ponadto podstaw� do pobierania od mieszczan czynsz�w, pog��wnego i innych op�at miejskich [20] .

Miasto pod panowaniem Kazimierza i Izabeli Czartoryskich wyros�o na dynamicznie rozwijaj�cy si� o�rodek. Odbywa�y si� tutaj liczne targi i jarmarki. W po�udniowej dzielnicy miasta powsta�y dwa browary, ulokowano tam warsztaty rzemie�lnik�w: m�yny, folusz i ku�ni�. Po�udniowo-zachodni� cz�� miasta zajmowa� folwark, na kt�rym pracowa�a s�u�ba folwarczna oraz odrabiaj�cy pa�szczyzn� mieszczanie siedleccy i ch�opi ze Starej Wsi. Zbo�e transportowano na wozach drog� drohiczy�sk� do Wasilewa nad Bugiem i dalej sp�awiano rzek� Bug. Wraz z tym rozojem znacznie podnios�y si� dochody w�a�ciciela d�br siedleckich. Pr�cz powinno�ci mieszczan zatwierdzonych w przywileju z sierpnia 1693 r. dw�r otrzymywa� g�si od mieszczan z tzw. ��k m�ci�skich, czynsz w wysoko�ci 12 z� od kramarzy pod ratuszem oraz roczny czynsz w wysoko�ci 2-6 z� od ludno�ci �ydowskiej. Poza tym mieszczanie siedleccy byli zobligowani do jednodniowego szarwarku przy grobli �ytnie�skiej (w pobli�u wsi �ytnia) i Iga�skiej (naprzeciwko wsi Stare Iganie), a poddani d�br siedleckich do szarwarku przy grobli Wo�ynieckiej (w pobli�u wsi Wo�y�ce). W�a�ciciele miasta zamieniali stopniowo �wiadczenia mieszcza�skie w naturze na czynsz pieni�ny. W 1727 r. Kazimierz Czartoryski zamieni� obowi�zek dostarczania furmanek na dow�z zbo�a z folwark�w pa�skich na op�at� w wysoko�ci 1240 z� rocznie, a obowi�zek pa�szczyzny w okresie �niw na op�at� 430 z� 15 gr. Od 1730 r. katolicy uiszczali czynsz wynosz�cy 3-19 groszy, a �ydzi 10-20 z�. Nowych mieszka�c�w Siedlec zwalniano na trzy lata od danin, czynsz�w, podatk�w, szarwark�w i podw�d. Po tym okresie dysponowali ju� takimi samymi prawami i obowi�zkami, co pozostali obywatele miasta [21] .

Prze�om XVII i XVIII wieku - okres wojen, przemarsz�w wojsk i zwi�zanych z tym rabunk�w i spustosze� kolejny raz wp�yn�� na sytuacj� materialn� mieszka�c�w Siedlec. Podczas wojny p�nocnej (1700-1721) Szwedzi opanowali znaczn� cz�� ziem polskich. W lutym 1703 r. konfederacja warszawska zdetronizowa�a kr�la Augusta II Sasa, kt�rego zwolennikiem by� Kazimierz Czartoryski. Kr�lewskie oddzia�y wojskowe zosta�y skupione na linii Wieprza, nast�pnie podesz�y w kierunku Warszawy, ale 10-11 czerwca 1703 r. musia�y zawr�ci� do Siedlec. W obozie siedleckim nad rzek� �ytni� stacjonowa�o do po�owy lipca oko�o 6 tys. wojska litewskiego i 3 tys. wojska koronnego pod dow�dztwem hetmana wielkiego koronnego Hieronima Lubomirskiego, hetmana polnego Adama Sieniawskiego i litewskiego Ludwika Pocieja. W tym samym roku na dworze Czartoryskich w Siedlcach odby�a si� narada wojenna Augusta II z hetmanami wielkim koronnym i litewskim, podczas kt�rej debatowano nad sytuacj� wojskow� pa�stwa. Zaraza, kt�ra dotar�a do Siedlec w 1710 roku doprowadzi�a do zdziesi�tkowania liczby ludno�ci miasta [22] .

W 1736 r. Izabela i Kazimierz zamieszkali na sta�e w Warszawie. W 1741 r. zmar� ksi��� Kazimierz, a Siedlce przesz�y w dziedziczne posiadanie syna Micha�a Fryderyka. 

Micha� Fryderyk Czartoryski (1696-1775), podobnie jak ojciec, dzia�a� aktywnie na scenie politycznej. B�d�c jednym z przyw�dc�w Familii zabiega� o reform� wojskowo-skarbow�. Po �mierci Augusta II popar� Stanis�awa Leszczy�skiego jako pretendenta na tron Polski. Po kl�sce Leszczy�skiego wycofa� si� na pewien czas z �ycia politycznego, rezydowa� w tym czasie w Siedlcach, Wo�czynie i Przybys�awicach ko�o Pu�aw. W latach 40. XVIII wieku powr�ci� do dzia�alno�ci politycznej. Usi�owa� zrealizowa� program reform zmierzaj�cy do naprawy Rzeczypospolitej. Po wst�pieniu na tron rosyjski carycy Katarzyny opowiedzia� si� po stronie Rosji. W 1764 r., pod os�on� wojsk rosyjskich, zawi�za� w Wilnie konfederacj� przeciw Radziwi��owi. Pe�ni� funkcj� doradcy swego siostrze�ca Stanis�awa Augusta Poniatowskiego w pierwszych latach jego panowania. W 1726 r. o�eni� si� z Eleonor� Waldstein. Nie uda�o im si� stworzy� du�ej rodziny. Dzieci umiera�y m�odo, tylko jedna z trzech c�rek Aleksandra do�y�a staro�ci. W�a�nie dzi�ki jej polityce Siedlce prze�ywa�y w drugiej po�owie XVIII wieku sw�j "z�oty wiek" [23] .

Za czas�w Micha�a Fryderyka w Siedlcach wyra�nie zintensyfikowa� si� ruch budowlany. Niew�tpliwie przys�u�y�a si� do tego ksi�na Eleonora, kt�ra st�d mia�a po prostu bli�ej do Warszawy, gdzie najcz�ciej przebywa� m��. Nast�pi�y spore zmiany w strukturze urbanistyczno-przestrzennej miasta. Siedlce konkurowa�y z miastami na po�udniowym Podlasiu i ziemi �ukowskiej. Trakt Warszawa - Siedlce - Brze�� sta� si� w tym czasie g��wn� drog� ze stolicy na wsch�d.

Oko�o 1730 r. z inicjatywy ksi�nej Eleonory wybudowano murowany pa�ac parterowy na placu Na Podzamczu za dworem. Do pa�acu prowadzi�a murowana brama wsparta na czterech filarach, z podw�jnymi wrotami. We dworze postawiono dwie oficyny dla s�u�by i na pomieszczenia kuchenne o murowanych fundamentach, kryte gontami po��czone wsp�lnym dachem z wozowni� i stajni�, spichlerz, obory, browar, budynek pisarski i skarbiec (.) W ogrodzie znajdowa�y si�: budynek ogrodnika, czeladzi, suszarnia owoc�w [24] . W takiej postaci pa�ac przetrwa� do 1777 r. Do pa�acu przylega� park rozci�gaj�cy si� w kierunku p�noco-wschodnim. W pobli�u pa�acu mia� form� spacerowego ogrodu w�oskiego. Ros�y w nim drzewa ozdobne i owocowe. Za ogrodem w�oskim w miejscu dawnej ��ki Aleksandra urz�dzi�a modny w tym okresie park sentymentalny nazwany od jej imienia Aleksandri� (sam park z kilkoma budowlami przetrwa� do dnia dzisiejszego). Za tw�rc� projektu parku uwa�a si� Szymona Bogumi�a Zuga. W urz�dzaniu scenerii parku ksi�na rywalizowa�a z najwi�kszymi damami polskimi, m.in. z Izabel� Czartorysk�, Helen� Radziwi��, El�biet� Lubomirsk�. Park sk�ada� si� z ponad 30 budowli ogrodowych: licznych altan, staw�w z wysepkami, kana��w, �azienek, wiatrak�w, oran�erii. By� tam domek ksi�nej, domek rybacki, go��bnik, meczet turecki, dzikie gaje, kr�te drogi i klomby [25] . Przy pa�acyku, na miejscu zniszczonego ju� drewnianego ko�cio�a �w. Stanis�awa Czartoryscy wznie�li pierwszy murowany ko�ci� pod wezwaniem �w. Stanis�awa biskupa i m�czennika oraz �w. Antoniego Padewskiego. Kamie� w�gielny po�o�y� 27 maja 1740 r. proboszcz Maciej Jastrz�bski. Ko�ci� zosta� konsekrowany 14 pa�dziernika 1753 r. przez biskupa inflancko-piltyne�skiego Antoniego Kazimierza Ostrowskiego [26] .

Na rynku koncentrowa�o si� �ycie miejskie. Eleonora i Micha� Czartoryscy wznie�li w latach 1766-1769 w centrum rynku okaza�y ratusz murowany. Ratusz by� jednopi�trowy, w cz�ci �rodkowej ozdobiony o�mioboczn� wie��. Wyrazem rozwijaj�cego si� w tym czasie stylu architektonicznego - klasycyzmu by�a rze�ba mitologicznego Atlasa, wie�cz�cego wie�� ratuszow�. Wie�a z Atlasem, nazywanym lokalnie Jackiem sta�a si� z biegiem lat symbolem Siedlec [27] . Od zachodu rynek zamyka�y domy zajezdne, za tymi budynkami bieg�a ulica Ko�la. Od p�nocnej strony do rynku przylega�a ulica W�growska, pe�ni�ca funkcj� traktu pocztowego. Od po�udniowej strony rynku bieg� trakt Warszawski, ��cz�cy si� z traktem Lubelskim. Rynek przybra� kszta�t wyd�u�onego czworoboku, zabudowanego woko�o sze�cioma kramami i domkami skarbowymi. W kramach sprzedawano tkaniny i wyroby galanteryjne. Towary produkowane przez rzemie�lnik�w sprzedawano w warsztatach. Rol� placu targowego pe�ni� wyznaczony oko�o 1755 r. tzw. Rynek Ko�ski, po�o�ony 250 metr�w na zach�d od rynku g��wnego [28] .

Po zastoju i stratach w ludno�ci spowodowanych przez wojny, nast�pi� teraz znaczny wzrost liczby mieszka�c�w. W 1727 r. inwentarze m�wi� o 90 domach, w 1740 r. o 110 domach, a w 1776 r. podaj� liczb� 140 dom�w. Przewa�aj�ca cz�� ludno�ci zajmowa�a si� nadal upraw� roli, jednocze�nie coraz wi�ksz� rol� odgrywa� handel i rzemios�o. �wiadczy o tym chocia�by przyrost ludno�ci �ydowskiej. Gmina �ydowska umocni�a si� w ko�cu XVII wieku. �ydzi byli ch�tnie przyjmowani przez Czartoryskich. Miasto zamieszkiwa�o w ko�cu XVII wieku ponad 20 rodzin �ydowskich, czyli oko�o 100 os�b. W 1730 r. liczba ta wzros�a do 39 rodzin, a w 1765 r. mieszka�o ju� 531 �yd�w. �ydzi posiadali w�asne instytucje wyznaniowe, szko��, a po 1794 r. przyszk�ek przy starym kirkucie przy ulicy Pi�knej [29] . Poniewa� wcze�niejsze przywileje miejskie zosta�y zniszczone, mieszczanie i w�a�ciciele Siedlec zwr�cili si� do kr�la z pro�b� o potwierdzenie nada� swych poprzednik�w. Kr�l przychyli� si� do pro�by i 10 grudnia 1746 r. wydal w�a�ciwy dokument. Potwierdzono miastu ponownie prawo magdeburskie, zgodnie z kt�rym mieszczanie i ch�opi z d�br kr�lewskich, duchownych i �wieckich podlegali s�downictwu w�jtowskiemu i �awniczemu. Szlachta, z kolei mia�a by� s�dzona wed�ug statutu toru�skiego. Przywilej Augusta III umacnia� pozycj� Siedlec jako o�rodka handlowego, zwi�ksza� bowiem do o�miu liczb� jarmark�w. Ponadto przywilej nadawa� w�jtowi i kolegium w�jtowsko-�awniczemu prawo ustanawiania bractw kupc�w, cech�w z�otnik�w, p��ciennik�w, sukiennik�w, krawc�w, �lusarzy, stolarzy, kowali, siodlarzy, rymarzy, chirurg�w, ko�odziej�w, powro�nik�w, tokarzy, r�kodzielnik�w, stelmach�w i innych rzemie�lnik�w. Akt zachowywa� dawne prawa i obowi�zki mieszczan wobec dworu. W 1762 r. dzi�ki staraniom ksi�cia Micha�a mieszczanie otrzymali przywilej kr�lewski na organizowanie dw�ch kolejnych jarmark�w. Sprzeciwili si� temu mieszczanie �ukowscy, dla kt�rych jarmarki siedleckie stanowi�y zbyt du�� konkurencj�. �ukowianie odnie�li zwyci�stwo, u�atwione tym, �e Czartoryscy znale�li si� w�a�nie w opozycji do kr�la i brali udzia� w przygotowaniu antysaskiego zamachu stanu. 12 stycznia 1763 r. August III wyda� dokument zakazuj�cy przyjezdnym kupcom sprzedawania towar�w na targach siedleckich. Swoj� poprzedni� decyzj� argumentowa� wprowadzeniem w b��d przez w�a�cicieli miasta. Ksi��� Czartoryski nie ust�pi� i po wst�pieniu na tron Stanis�awa Augusta Poniatowskiego doprowadzi� do wydania w 1764 r. przywileju zatwierdzaj�cego nowe jarmarki siedleckie. W 1762 r. ksi��� Micha� przyj�� delegacj� mieszczan siedleckich, kt�rzy prosili o potwierdzenie posiadanych przywilej�w. Ksi��� zachowa� przywileje nadane przez ojca, aczkolwiek zarezerwowa� dla dworu prawo propinacyjne, na mocy kt�rego mieszczanie mogli produkowa� gorza�k� na zbyt w browarach miejskich za roczn� op�at� w wysoko�ci 20-30 z�. Dochody miasta zosta�y zatem znacznie zmniejszone, na czym z drugiej strony zyskali Czartoryscy [30] .

Po �mierci Micha�a Fryderyka Czartoryskiego 13 sierpnia 1775 r. sukcesork� Siedlec zosta�a c�rka Aleksandra, w�wczas �ona Micha�a Kazimierza Ogi�skiego, w�a�ciciela S�onimia, wojewody wile�skiego i od 1768 r. hetmana wielkiego litewskiego. Po przyst�pieniu Ogi�skiego do konfederacji barskiej stosunki ma��e�skie os�ab�y. Podczas gdy hetman Ogi�ski pozosta� w S�onimiu, Ogi�ska osiad�a w Siedlcach, gdzie stworzy�a os�awion� rezydencj�. W sk�ad odziedziczonych przez ksi�n� d�br wchodzi�y: Stara Wie�, Ujrzan�w, Grabian�w, Strza�a, Purzec, �abokliki, Golice, Toporek, �ytnia, Wo�y�ce, W�lka Wo�yniecka, Chod�w, Wola, Kopcie, Sucho�ebry. W sumie maj�tek Ogi�skiej obejmowa� jedno miasto, czterna�cie wsi i siedem folwark�w. Skupia�y one 1100 ch�op�w. W 1788 r. w Siedlcach mieszka�o 1426 os�b, w tym 218 �yd�w [31] .

Ksi�na Aleksandra w�o�y�a wiele wysi�ku w przebudow� i nadanie miastu bardziej urbanistycznego charakteru. Siedlce sta�y si� zarazem �ywym o�rodkiem kultury dworskiej.

W 1779 r. kr�l Stanis�aw August Poniatowski wyda� za namow� Ogi�skiej przywilej potwierdzaj�cy wszystkie prawa nadane dot�d miastu. W latach 1773-1774 w�a�cicielka zarz�dzi�a pomiar terenu lokacyjnego Siedlec. Powsta� w�wczas plan miasta, z zaznaczeniem plac�w i grunt�w ornych. Powsta�y nowe budynki murowane, w�r�d nich kamienice: pod Or�em, pod �ab�dziem, pod Jeleniem, budynki gospodarcze, uregulowano i wybrukowano wi�kszo�� ulic. Kosztem w�asnym Aleksandry Ogi�skiej rozbudowano ratusz miejski. Powsta�y dwa skrzyd�a poprzeczne przeznaczone do cel�w handlowych. Ratusz zabezpieczono piorunochronem w 1784 r. Co ciekawe, wydarzenie to mia�o nobilitowa� miasto, gdy� w tym czasie piorunochron by� tylko na wie�y zamku kr�lewskiego w Warszawie. Ksi�na Ogi�ska ufundowa�a tak�e now� fasad� ko�cio�a i bogate barokowe wyposa�enie. Projekt fasady w stylu klasycystycznym stworzy� Stanis�aw Zawadzki. Architekt wykona� r�wnie� projekt o�tarza na toska�skich kolumnach, obejmuj�cego ca�� �cian� prezbiterium z okiem Opatrzno�ci, oraz ambon� i chrzcielnic� z monogramami w�a�cicielki miasta [32] . W latach 1768-1774, czyli jeszcze za �ycia ksi�cia Micha�a Czartoryskiego zbudowano dwukondygnacyjn� plebani�, w kt�rej przez okres modernizacji pa�acu mia�a swoje apartamenty ksi�na Ogi�ska. Z prawej strony ko�cio�a wybudowano oko�o 1776 r. bram� - dzwonnic�. W latach 1776-1782 przebudowie uleg� pa�ac. Budynek otrzyma� w centralnej cz�ci g�rn� kondygnacj�, now� fasad� i dwa poprzeczne parterowe skrzyd�a. Warto wspomnie�, �e architekta Joachima Hempla przys�a� ksi�nej sam kr�l Stanis�aw August Poniatowski. Wed�ug zachowanych opis�w w pa�acu znajdowa�o si� dwana�cie pokoi, cztery garderoby, sala go�cinna, piwnice, kuchnia, skarbiec. Do pa�acu przylega�y budynki mieszkalne: rezydencja komisarska, budynek ekonomiczny i budynek pisarski [33] . W 1791 r. w zespole pa�acowo - parkowym powsta�a kaplica �w. Krzy�a na wz�r Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, wybudowana wg projektu Zygmunta Vogla. W tym te� czasie mi�dzy ko�cio�em �w. Stanis�awa a ratuszem stan�a statua Naj�wi�tszej Marii Panny z lili� w r�ku, stoj�cej na kuli ziemskiej, wok� kt�rej wi� si� w��. Figura by�a o�wietlona od g�ry latarni�. Z inicjatywy ksi�nej Aleksandry wybudowano i wyposa�ono nowy szpital. W�asnym kosztem hetmanowa utrzymywa�a szk�k� parafialn�, kt�ra przetrwa�a do czas�w Ksi�stwa Warszawskiego. Ch�opc�w uczy� wikary, a dziewcz�ta dyrektor. Program nauczania ogranicza� si� do nauki czytania i pisania, elementarnych dzia�a� arytmetycznych oraz �piew�w religijnych [34] .

W Siedlcach drugiej po�owy XVIII wieku na znaczeniu przybra�y handel i rzemios�o. Najliczniejsz� grup� w�r�d rzemie�lnik�w stanowili ku�nierze. Inwentarze wskazuj� dodatkowo cie�li, stolarzy, murarzy, �lusarzy, zdun�w, kowali, tkaczy, krawc�w, piekarzy i czapnik�w. Handel rozwija� si� szczeg�lnie pomy�lnie. Aleksandra Ogi�ska sprowadza�a na jarmarki kupc�w z innych miast, co wi�cej, osadza�a w Siedlcach rzemie�lnik�w i kupc�w (g��wnie �ydowskich), udzielaj�c im niema�ych ulg podatkowych [35] .

Oczywi�cie nie mo�na nie wspomnie� o inwestycjach Aleksandry Ogi�skiej w �ycie kulturalne Siedlec. Ksi�na utworzy�a teatr, organizowa�a festyny dworskie, wieczory poetyckie, koncerty, bale. W�r�d nadwornych poet�w mo�na wymieni� Jana Paw�a Woronicza, tw�rc� literatury sentymentalnej, J�zefa Kolbo�skiego, cz�onka Towarzystwa Ksi�g Elementarnych, Franciszka Karpi�skiego, kt�rego pie�ni religijne by�y tutaj bardzo popularne (m.in. Kiedy ranne wstaj� zorze), Franciszka Dionizego Knia�nina, autora wiersza Do Aleksandry Ogi�skiej hetmanowej W. Litwy. Widowiska teatralne organizowano w pa�acu i w parku. W 1777 r. wystawiono Pigmaliona J. J. Rousseau w przek�adzie Tomasza Kajetana W�gierskiego. W 1786 r. wystawiono w pa�acu oper� komiczn� Knia�nina Cyganie. W celu u�wietnienia widowisk Ogi�ska sprowadza�a �piewak�w ze S�oniami i Warszawy. Wa�nym wydarzeniem towarzyskim by�a wizyta kr�la Stanis�awa Augusta Poniatowskiego w Siedlcach w dniach 20-25 lipca 1783 r. Kr�l przyby� z bratem Micha�em, ambasadorem rosyjskim Stackelbergiem i 200-osobow� �wit� dworsk�. Na jego cze�� zorganizowano w Siedlcach wiele widowisk, przedstawie� teatralnych, a tak�e spacery i bale [36] . Ksi�na Aleksandra Ogi�ska bra�a czynny udzia� w �yciu politycznym obozu Familia. Wykorzystuj�c pokrewie�stwo z kr�lem, protegowa�a na wy�sze urz�dy swoich przyjaci� m.in. Potockiego, kojarzy�a r�wnie� ma��e�stwa arystokratyczne. W Siedlcach odby� si� w dniu 28 pa�dziernika 1784 r. �lub ksi�cia Ludwika Wirtemberskiego, siostrze�ca kr�la pruskiego Fryderyka II z Mari�, c�rk� genera�a ziem podolskich, Adama Kazimierza Czartoryskiego. Siedlce niejednokrotnie by�y miejscem spotka� politycznych. W 1786 r. w pa�acu zebrali si� hetman Ksawery Branicki, Ignacy Potocki, Adam Czartoryski, hetman Kazimierz Rzewuski, Kazimierz Nestor Sapieha, Celestyn Czaplic. Opozycjoni�ci debatowali przez 6 tygodni, m.in. nad sposobem zdobycia wi�kszo�ci na sejmikach i opanowania Rady Nieustaj�cej. W czasie Sejmu Czteroletniego Ogi�ska stan�a w obozie patriotycznym. Ofiarowa�a z d�br siedleckich 11000 z� na rzecz wojska [37] .

W okresie wojny polsko-rosyjskiej 1792 r. ponownie asygnowa�a 1194 z� na potrzeby wojska. Siedlce by�y jednym z o�rodk�w walk podczas Powstania Ko�ciuszkowskiego. Miasto wspomaga�o walcz�cych. Mieszka�cy przekazali powsta�com pomoc finansow�. W kwietniu 1794 r. sformowano w Siedlcach batalion Izydora Krasi�skiego do obrony Podlasia. Po kl�sce gen. Zaj�czka pod Che�mem (8 czerwca) korpus rosyjski gen. Wilhelma Derfeldena przekroczy� Wieprz i skierowa� kroki na Warszaw�. Nad Siedlcami zawis�o niebezpiecze�stwo. 20 czerwca przeciw Derfeldenowi wyst�pi�a dywizja gen. Karola Sierakowskiego, wobec czego Derfelden zawr�ci� ku Litwie. Latem przez Siedlce traktem Warszawskim do stolicy transportowano zapasy �ywno�ci i paszy. W po�owie wrze�nia w Siedlcach zatrzyma� si� Ko�ciuszko. Naczelnik kierowa� si� do dywizji Sierakowskiego. Kiedy dotar� do niego meldunek o kl�sce genera�a, powr�ci� do Warszawy. Ksi�na Ogi�ska podarowa�a Ko�ciuszce pier�cie� turkusowy z diamentami. Pod koniec wrze�nia w dobrach siedleckich rozmieszczono oddzia�y powsta�cze (800 piechur�w, 688 jazdy). 26 wrze�nia ponownie pojawi� si� w Siedlcach Ko�ciuszko. Spotka� si� z Sierakowskim i dokona� przegl�du wojsk w pobliskim Wi�niewie. Oddzia�y powsta�cze stacjonowa�y w okolicach Siedlec do kl�ski maciejowickiej. W pa�dzierniku miasto zosta�o zrabowane i zniszczone przez oddzia�y kozackie poprzedzaj�ce udaj�cego si� na zach�d Suworowa [38] .

W wyniku trzeciego rozbioru Polski Siedlce znalaz�y si� w obr�bie tzw. Nowej Galicji i sta�y si� siedzib� austriackiego cyrku�u (powiatu). Po �mierci Ogi�skiej w 1798 r. miasto i dobra siedleckie przypad�y Izabeli i Adamowi Czartoryskim. Miastem zainteresowa�y si� w�adze austriackie. W czerwcu 1807 r. Czartoryscy podpisali z rz�dem austriackim kontrakt, na mocy kt�rego dobra siedleckie zamienili na dobra w Tarnog�rze, Pruszczynie, Puchaczowie, Przybys�awicach i Zakrz�wku. Siedlce sta�y si� w�asno�ci� pa�stwa austriackiego [39] .

W tym momencie dobieg�a ko�ca historia Siedlec jako magnackiego miasta prywatnego. Siedlce wyros�y ponad inne pobliskie miasteczka i osady. Bez w�tpienia nie uda�oby si� to bez intensywnej pracy kolejnych w�a�cicieli miasta: Siedleckich, Ol�dzkich, Czartoryskich i hetmanowej Ogi�skiej. Oto z niewielkiej wioski powsta�o du�e miasto o ciekawej zabudowie architektonicznej, miasto licz�ce si� pod wzgl�dem gospodarczym i politycznym.