W okolicach Grodziska, dokładniej koło wsi Niewiadoma, w Gminie Sabnie tj. około kilkunastu kilometrów na płn.-wsch. od Sokołowa Podlaskiego znajdują się ślady wczesnośredniowiecznego grodu obronnego. Powstanie i istnienie grodu koło Niewiadomej tradycja lokalna wiąże z bitnym plemieniem bałtyjskim o dźwięcznej nazwie Jaćwingowie. Ów lud zamieszkiwał naprawdę w Średniowieczu tereny płn.-wsch. Podlasia aż po rzekę Bug. Stąd wzięła się nazwa tego miejsca "Wały Jaćwingów". Według legendy także rzeczka Cetynia przepływająca opodal grodu i wpadająca do Bugu niedaleko ujścia Nurca swą nazwę wzięła od księżniczki Cetynii. Dzieje kraju Jaćwingów były w rzeczywistości smutne i wiązały się ściśle z pobratymcami Prusami. W X wieku kraj ów płacił daninę ksiażętom ruskim, by w niedługim czasie usamodzielnić się ponownie. Liczne grabieżcze najazdy Jaćwingów sprowadziły na nich liczne decyzje odwetowe zarówno władców polskich (Bolesława Krzywoustego, Kazimierza Sprawiedliwego) jak i hospodarów kijowskich. Popadając w zależność litewską, a później w XIII wieku krzyżacką, ulegli ostatecznemu podbojowi przez Zakon w roku 1283. Stało się tak na skutek nieudanego powstania, które wybuchło w 1260 roku i z przerwami trwało przez dwadzieścia lat. Zjednoczone resztki walecznych niegdyś Prusów i Jaćwingów uległy po nierównej acz zaciętej walce przeważającemu przeciwnikowi. Niedobitki plemienia przeniosły się pod koniec XIII wieku na Litwę uciekając z zagrożonych terenów, by tam całkowicie zasymilować się z miejscowym żywiołem. Przetrwali jednak Jaćwingowie w podaniach i legendach do dnia dzisiejszego. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. prowadzono wykopaliska archeologiczne środkowego Pobuża, a w szczególności grodu w Niewiadomej. Na ich podstawie ustalono, iż pierwszy gród powstał tu w VI-VII wieku. Zbudowano go na cyplu. Broniony był od strony przylegających pól fosą oraz prymitywną konstrukcją drewnianą. Fosa miała szerokość około 3 metrów. Od strony rzeczki Cetynii, wokół nadsypane były wały ziemne powstałe przez wybranie płytkiej fosy na skraju majdanu. W ten sposób fosa otaczała osadę od wewnątrz, będąc zarazem zbiornikiem wodnym w razie zagrożenia. Brak zabudowań w środku daje jasno do zrozumienia, iż gród pełnił rolę refugialną, czyli w razie napaści tam gromadziła się miejscowa ludność, by w jego umocnieniach przeczekać zagrożenie. Na przełomie X/XI wieku tereny Zachodniego Podlasia weszły w skład monarchii wczesnofeudalnej Mieszka I Bolesława Chrobrego, by w latach 1017-1022 zostać opanowane przez książąt ruskich. Poprzez wieki XI-XIII tereny Podlasia były ustawicznie najeżdżane przez sąsiadów : Jaćwingów, Rusinów, Polaków, a później Zakon Krzyżacki i Litwę. Jeszcze w X wieku gród w Niewiadomej poważnie przebudowano potężnie go fortyfikując. Zniwelowano wówczas powierzchnię starego grodu, zasypano fosę od strony pól i znacznie powiększono majdan. Jego wymiary wyniosły 175 na 140 metrów. Dostępu do niego broniły potężne wały, oddzielone fosami od wału okalającego. Wzniesiono je z ziemi i drewna. Część najstarszą zbudowano w konstrukcji rusztowej. Wokół cypla umocniono kamieniami polnymi stare wały ziemne i przerobiono fosę zewnętrzną. Od płd.-wsch. usypano z ziemi wał osłonowy, który na koronie również obłożono kamieniami. Stronę wschodnią grodu narażoną najbardziej na ataki umocniono najsilniej. To tu najczęściej dokonywano poprawek systemu obronnego. Wał u podstawy miał szerokość około 4 metrów i daleko mu było do grubości wałów Gniezna czy Poznania. Drewniana konstrukcja uległa pożarowi, po którym podwyższono kamieniami szczyt wału, a następnie całość obsypano od zewnątrz grubym płaszczem gliny. Gród z tak skomplikowanym systemem umocnień funkcjonował około dwóch wieków. Wejście do twierdzy znajdowało się po stronie poludniowej pomiędzy wałem osłonowym i dochodzącym do niego końcem wału dookolnego. Pierwotne wzgórze zostało w tej części poszerzone nadsypano bowiem skarpę nad doliną Cetynii, na niej wznosząc wał je osłaniający. Wygląd bramy jest trudny do odtworzenia. Ślady czterech słupów oraz spalonych belek pozwalają stwierdzić, że była ona długa na pięć metrów, a szeroka na dwa. Ślady częstych pożarów wskazują, że wróg niejednokrotnie próbował zdobyć gród. Nie można wykluczyć i wypraw Jaćwingów. Na terenie grodu odkryto niezbyt liczny materiał zabytkowy. Przeważały ułamki ceramiki. Do wartościowych znalezisk należy ostroga żelazna. Analogiczne okazy pochodzące z Zamojszczyzny i Wielkopolski datowane są na siódmy wiek. Jest to typowa ostroga zachodniosłowiańska Osady otwarte i cmentarzyska znajdujące się w tej okolicy wskazują, iż przebywająca na tych terenach ludność na przestrzeni VI-XII wieku była mieszana, zarówno zachodnio-, jak i wschodniosłowiańska, z przewagą tej ostatniej. Współczesne resztki grodziska znajdują się na wzgórzu, cyplowato wysuniętym w dolinie Cetynii. Stoki cypla są dość strome spadające urwiskiem ku rzece. Zachowały się do dziś wały okalające gród oraz przedzielająca je fosa, do dziś na pewnych odcinkach zalana wodą. Środek grodziska porośnięty jest trawą, wały częściowo zalesione, częściowo odsłonięte zachowały się w niektórych miejscach do znacznej wysokości, a skomplikowany system umocnień już po powierzchownym obejrzeniu budzi podziw. Kiedy staniesz pośrodku majdanu i zamkniesz na chwilę oczy poczujesz przepajające Cię brzemię odległych czasów oraz niezapomniany czar tego przepięknego zakątka Podlasia.

Strona: | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |