SIEDLCE W EPOCE NOWOŻYTNEJ

Epoka nowożytna to w dziejach Siedlec czas charakterystyczny. Siedlce, będące w tym okresie miastem prywatnym, pozostawały w rękach kolejnych rodów szlacheckich i magnackich. Każdy z właścicieli przysłużył się w ogromnym stopniu w rozkwit miasta, jego rozbudowę, rozwój ludnościowy i kulturalny. Warto zatem przedstawić pokrótce zmiany, jakim ulegało miasto zarządzane przez Siedleckich, Olędzkich, Czartoryskich czy Ogińskich.

Siedlce powstały na niezbyt wysokim, lesistym terenie. Obszar ten był odizolowany ze wszystkich stron granicami naturalnymi, w postaci lasów, mokradeł, bagien i stawów. W odległości 4 km na zachód płynęła zabagniona rzeczka Żytnia, zwana później Muchawką, natomiast 6 km na północ i północny-zachód biegła także silnie zabagniona rzeczka Liwiec. Południową granicę stanowił rozległy kompleks leśny, zwany Tłuśćcem, rozpościerający się na linii dzisiejszych miejscowości: Wiśniew, Radomyśl, Krzesk Stary i Tłuściec [1] .

W średniowieczu ścierały się na tym obszarze trzy odrębne elementy plemienne. Teren między Liwcem, Nurcem, górną Narwią i Polesiem zamieszkiwała ludność etnicznie ruska lub rusko-mazowiecka. Od południa napływała ludność związana z plemieniem Lędzian. Członkowie tego plemienia, w poszukiwaniu dobrych gleb (gleby bielicowe) pod uprawę zajęli teren między Liwcem a Muchawką, stanowili więc zalążek pierwszych mieszkańców Siedlec [2] .

Pod względem administracyjnym teren ten należał w XIV wieku do ziemi łukowskiej, wchodzącej w skład województwa sandomierskiego. Rzeczka Żytnia wyznaczała granicę między ziemią łukowską a ziemią czerską i liwską, natomiast Liwiec - granicę z Podlasiem, wchodzącym w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Na przełomie XIV i XV w. trwało intensywne osadnictwo na tym terenie. W końcu lat 20. XV wieku Jan Pruszyński herbu Rawicz założył wieś Siedlce [3] . Nazwa wsi pochodzi od lasu zwanego Siedliska, co w języku staropolskim oznacza osadkę lub wioseczkę. Zdrobnienie wskazuje, że początkowo Siedlce składały się zaledwie z jednego lub kilku gospodarstw. Pierwsza historyczna wzmianka o istnieniu wsi Siedlce występuje w dokumencie kardynała Zbigniewa Oleśnickiego wystawionym w Krakowie 5 lutego 1448 r. W dokumencie tym kardynał wyznaczał wysokość dziesięciny dla plebana łukowskiego Mikołaja. Siedlce należały początkowo do parafii łukowskiej. W 1471 r. miała miejsce erekcja parafii pruszyńskiej. Na terenie nowej parafii znalazły się m.in. Siedlce, Golice, Żabokliki, Stoczek, Grabianów, Ciepiele i Wielgorz.

W końcu XV w. Siedlce przeszły w ręce możnego rodu Gniewoszów, spokrewnionego z Pruszyńskimi i pieczętującego się herbem Rawicz. Gniewoszowie przybyli z Oleksowa w powiecie radomskim, gdzie znajdowało się ich gniazdo rodowe. W latach 90. XV wieku Daniel Gniewosz zakupił od Jana Pruszyńskiego cztery wsie: Siedlce oraz Grabianów, Żabokliki i Golice. Od nazwy wsi mającej największe znaczenie w nabytych dobrach Daniel Gniewosz przyjął nazwisko Siedlecki. Daniel Siedlecki wiódł z sąsiadami liczne spory o granice. Dla przykładu konflikt z właścicielem wsi Niwiski o brzeg rzeki Żytniej i staw rybny zakończony został ugodą, zatwierdzoną przez króla Aleksandra Jagiellończyka dokumentem wystawionym w Kozirynku 24 października 1503 r. oraz wpisanym do Metryki Koronnej i zatwierdzonym przez króla Zygmunta Starego 8 maja 1524 r. [4]

Daniel Siedlecki żenił się trzykrotnie. Jeden z jego synów - Stanisław Siedlecki, dziedzic Siedlce zasłynął jako twórca parafii siedleckiej i przyczynił się do lokacji miasta Siedlce. Stanisław Siedlecki otrzymał w spadku rodzinną wieś Siedlce a także Golice, Grabianów i Żabokliki. Prowadzona przez niego intensywna działalność gospodarcza doprowadziła do rozkwitu odziedziczonej osady. W 1531 r. Siedlce były największą wsią w parafii pruszyńskiej, obejmowały 6 łanów, podczas gdy wszystkie dobra Siedleckiego liczyły razem 10 ? łanu. Wieś Siedlce została przekształcona w zwartą ulicówkę. Założono tu duży folwark, działały również dwie kuźnice i dwa młyny. Siedlecki był człowiekiem zamożnym, głęboko religijnym, miał mocną pozycję w rodzie Rawiczów [5] .

W 1530 r. Stanisław Siedlecki rozpoczął zabiegi zmierzające do utworzenia odrębnej parafii siedleckiej. Cóż skłoniło go ku tej decyzji? Otóż Siedlecki chciał umocnić swój kompleks własnościowy, ugruntować pozycję wsi Siedlce. Ważnym motywem była znaczna odległość z Siedlec do kościoła w Pruszynie (10 km), a także wylewy rzeczki Rudnik płynącej pomiędzy Siedlcami a Pruszynem, utrudniające komunikację na tym terenie. Droga do powstania parafii siedlceckiej była jakże długa i zawiła. W celu przyspieszenia decyzji biskupa krakowskiego, 25 kwietnia 1530 r. Siedlecki wystawił dokument fundacyjny, w którym określił wyposażenie przyszłej parafii. Proboszcz otrzymywał trzy pola z łąkami, tj. ponad 100 ha. Plebanowi zezwolono na połów ryb w rzece Liwiec i Żytnia, na darmowy wyrąb drzew z pańskich lasów i wolne korzystanie z młyna. Utworzeniu parafii siedleckiej sprzeciwił się pleban pruszyński Stanisław Brzozowski oraz patronowie kościoła w Pruszynie: Jan, Daniel, Stanisław i Hieronim Pruszyńscy. Właściciel Siedlec nie dał za wygraną i wybudował drewniany kościół pod wezwaniem św. Stanisława Męczennika. Po ukończeniu budowy kościoła, 8 kwietnia 1532 r. wystawił drugi dokument fundacyjny, potwierdzający wcześniejsze zapisy. W akcie tym wyznaczył także plac pod budowę plebanii dla proboszcza, wikarych i służby kościelnej oraz przekazał parafii naczynia liturgiczne. Wysiłki Siedleckiego poskutkowały. Powołana przez biskupa komisja, złożona z rektora kościoła w Trzebieszowie - Adama oraz opata klasztoru benedyktyńskiego w Sieciechowie - Macieja opowiedziała się za koniecznością powołania parafii w Siedlcach. W końcu po dwóch latach starań - 22 listopada 1532 r., biskup krakowski Piotr Tomicki wystawił dokument erekcyjny, powołujący parafię siedlecką W skład parafii weszło sześć wsi: Siedlce, Golice, Grabianów, Ujrzanów, Żabokliki, Wólka Żaboklicka oraz dwie kuźnice położone nad Liwcem i Żytnią. Świętopietrze z tych wsi miał nadal opłacać pleban Pruszyński. Proboszcz siedlecki musiał z kolei płacić proboszczowi pruszyńskiemu 60 groszy rocznie jako odszkodowanie za odstąpienie wymienionych osad na rzecz parafii siedleckiej. Fundator oraz jego następcy otrzymali prawo patronatu nad parafią św. Stanisława. Proboszczem został wybrany Mikołaj Kruzowski [6] .

Utworzenie parafii w Siedlcach niewątpliwie umocniło pozycję Siedlec w stosunku do innych wsi regionu. Stanisław Siedlecki nie poprzestał na dotychczasowych osiągnięciach. W dalszym ciągu prowadził intensywną działalność osadniczo-gospodarczą. Już w 1530 r. ulokował na prawie niemieckim wieś Ujrzanów w odległości 4 km na południowy-wschód od Siedlec, następnie w 1532 r. wieś Topór i w 1533 r. Strzałę oraz Zarzecze (Purzec), Łagodne oraz Białki. Położenie Siedlec na przecięciu ważnych szlaków komunikacyjnych, tj. traktatu Litewskiego (z Warszawy przez Siedlce, Mordy, Łosice do Brześcia) i traktatu Podlaskiego (z Węgrowa przez Chodów, Strzałę, Siedlce, Grabianów do Łukowa), przyczyniało się do ich coraz bardziej intensywnego rozwoju. W tak dogodnej sytuacji Stanisław Siedlecki rozpoczął starania o lokację miasta [7] .

Powstanie i rozkwit Siedlec w rękach Siedleckich i Olędzkich

15 stycznia 1547 r. król Zygmunt Stary wydał przywilej zezwalający na lokowanie miasta na prawie magdeburskim na części gruntów wsi Siedlce, tzw. Nova Siedlcza. Siedlce zostały podzielone na dwie części: część wschodnia tzw. Stara Wieś lub Starowieś i część zachodnia - miasto Nowe Siedlce określane mianem Siedlce. Stara Wieś stanowiła przedmieście Siedlec, jej mieszkańcy byli traktowani na równi z obywatelami miasta i stanowili podstawę rekrutacyjną siedleckiego mieszczaństwa. Według rejestru poborowego z 1552 r. Stara Wieś liczyła 49 małych gospodarstw (każde około Ľ łanu), 44 osadników i 5 kmieci na gruntach plebana.

Mieszkańcy podlegali władzy wójta, który w istotnych sprawach mógł konsultować się z właścicielem miasta. Władzę sądowniczą sprawowała miejska ława sądowa. Przywilej lokacyjny zwalniał mieszkańców Siedlec od ciężarów prawa książęcego, podatków i powinności publicznych na okres ośmiu lat. Mieli jedynie obowiązek opłacania czopowego, tj. podatku od napojów alkoholowych. Przywilej lokacyjny uprawniał ponadto do organizowania targów tygodniowych we wtorki oraz trzech jarmarków w roku, tj. w drugą niedzielę Wielkiego Postu, na św. Floriana (4 maja), na Ścięcie św. Jana (29 sierpnia). Jarmarki i targi odbywały się na rynku, usytuowanym w centrum miasta, gdzie zamieszkiwali kupcy i zamożniejsi rzemieślnicy [8] .

Stanisław Siedlecki czerpał niemałe zyski z gospodarki folwarcznej, na szeroką skalę handlował zbożem. W 1561 r. spławił do Gdańska 12 łasztów żyta (720 korców), natomiast w 1575 r. wdowa po Siedleckim Agnieszka wysłała aż 28 łasztów żyta. Po śmierci Siedleckiego w 1575 r. dobrami zarządzała samodzielnie jego żona Agnieszka. Oprócz specjalizacji w przetwórstwie i handlu zbożowym, w mieście rozwijało się rzemiosło, zwłaszcza ślusarstwo, kowalstwo, szewstwo, tkactwo i kuśnierstwo. Wojny Rzeczypospolitej z Rosją prowadzone przez Zygmunta Augusta (wojna północna 1561-1570) i Stefana Batorego (wyprawy z lat 1579-1581) wyeksponowały znaczenie Podlasia i podniosły w pewnym stopniu rangę Siedlec jako punktu zaopatrzeniowego i komunikacyjnego na zapleczu frontu. Wyraźnie zwiększył się zbyt na towary szewców i tkaczy oraz zapotrzebowanie na pracę kowali, mieczników i ślusarzy. W tym okresie w mieście zajmującym obszar 15 włók (ok. 250 ha) zamieszkiwało ponad 570 osób. Pojawiła się instytucja Rady Miejskiej i burmistrza. Rada z burmistrzem administrowała miastem, zarządzała gospodarką, posiadała uprawnienia sądownicze i reprezentowała miasto na zewnątrz. Stara Wieś z kolei obejmowała 12 włók (przeszło 200 ha) i liczyła ponad 300 mieszkańców. Działały tutaj trzy koła młyńskie i folusz produkujący sukno [9] .

Wybudowany w 1532 r. kościół parafialny pełnił poważną rolę duszpasterską i wychowawczą. Powołano szpital pod wezwaniem św. Ducha, pełniący funkcję przytułku dla starców. Przy szpitalu zorganizowano szkółkę parafialną i kościółek p.w. św. Marii Magdaleny. Finanse szpitala nadzorował proboszcz parafii siedleckiej. Życie mieszczan było nierozerwalnie związane z kościołem, brali oni udział w uroczystościach i nabożeństwach. Przy kościele działały bractwa religijne, m.in. św. Anny, św. Trójcy i Bractwo Różańcowe [10] .

W latach 90. XVI wieku miasto i wszystkie dobra siedleckie przeszły w ręce nieznanej z imienia córki Stanisława i Agnieszki Siedleckich, która wyszła za mąż za podczaszego lubelskiego Feliksa Kolbrzyńskiego. Kolbrzyńscy gospodarowali w dobrach siedleckich do 1621 r. Założyli na gruntach plebańskich tzw. Ruskie Miasto, zamieszkiwane, jak sama nawa wskazuje, przez ludność ruską. Mieszkańcy Ruskiego Miasta zajmowali się w głównej mierze produkcją słodu piwnego. Nastąpił rozwój miasta, a liczba mieszkańców wzrosła do 1000 osób, w tym ok. 160 było pochodzenia ruskiego. Według rejestru poborowego z 1620 r. w mieście zamieszkiwało 17 piekarzy, 10 szewców, 8 rzeźników, 3 kuśnierzy, 2 kowali, 2 tkaczy, ślusarz, garncarz i 4 przekupki, a także 2 krawców, prasol (przekupień soli) i sitarz. Wyraźnie obniżyło się zaludnienie Starej Wsi - do ok. 220 osób.

18 stycznia 1621 r. zmarł Feliks Kolbrzyński. Siedlce wraz z okolicznymi wioskami nabył Adam Olędzki herbu Rawicz. Dobra siedleckie pozostały w rękach rodu, który pieczętował się jednak tym samym herbem co Pruszyńscy i Siedleccy. Adam Olędzki był synem Krzysztofa Olędzkiego z Pietkowa, właściciela wsi Skwierczyn, Suchożebry, Kobylany, Pilawa, Dzierzby, Granne, a od lat 80. XVI wieku także Chodowa, leżącego za Liwcem, naprzeciwko Strzały. Olędzki otrzymał w spadku Suchożebry, Chodów, Skwierczyn i Drohów. W 1591 r. pełnił funkcje poborcy podatkowego, w 1593 r. został wojskim mielnickim, w 1603 r. sędzią drohickim, a w 1621 r. starostą drohickim. Przejęcie Siedlec przez Drohiczanina było widocznym przejawem zacieśniania się związków Podlasia z północną częścią ziemi łukowskiej, na której górowały Siedlce [11] .

Olędzki pozostawił trzech dziedziców: Krzysztofa, Tomasza i Wojciecha. Około 1635 r. majątek Olędzkiego został rozdzielony, a Siedlce wraz dobrami siedleckimi otrzymał Tomasz Olędzki. Sylwetka nowego właściciela warta jest odnotowania. Tomasz Olędzki uczył się w kolegium jezuickim w Pułtusku, służył w wojsku i był dworzaninem króla Zygmunta II. Brał udział w wojnie kozackiej w 1630 r. i moskiewskiej w latach 1632-1634. Odznaczał się bitnością i wielką siłą fizyczną i z tego powodu nazywano go postrachem Kozaków. Porzucił jednak karierę wojskową i poświęcił się życiu rodzinnemu. W 1637 r. ożenił się z Anną Grzybowską, kasztelanką lubelską. W tym samym roku został mianowany chorążym drohickim, urząd ten pełnił do 1650 r. Po śmierci Anny ożenił się powtórnie w 1640 r. z panią Wodyńską. Małżeństwo było nieudane, a Wodyńska zamieszkała w dworku w Strzale [12] .

W pierwszej połowie XVII wieku w Siedlcach zaczął rozwijać się handel i rzemiosło. Na jarmarki przybywali kupcy żydowscy i chrześcijańscy. Rzemieślnicy mieli zapewniony zbyt na rynku lokalnym i ogólnokrajowym dzięki dogodnemu położeniu przy drodze między Warszawą a Brześciem. Dziedzic dbał o swoje posiadłości. Odnowiono prawa mieszczan siedleckich nadane przez poprzednich właścicieli, dotyczące gruntów, placów i domów. W 1635 r. Olędzki wystarał się u króla Władysława IV o dokument potwierdzający przywileje nadane miastu przez ostatnich Jagiellonów, a zniszczone podczas licznych pożarów drewnianej zabudowy Siedlec. Akt Władysława IV poświadczał prawa i obowiązki rzemieślników siedleckich, a w szczególności cechu kuśnierzy. Dokument określał warunki uzyskania mistrzostwa, sposoby karania nieuczciwych rzemieślników i obowiązki uczniów. Wszelkie spory miał załatwiać starszy cechu. Kuśnierze byli zobowiązani do uczestniczenia w nabożeństwach za zmarłych członków cechu. Kupcom i kramarzom zezwolono sprzedawać skóry futerkowe jedynie podczas jarmarku i po wpłaceniu na rzecz siedleckiego cechu kuśnierzy po 6 groszy od skóry. Jeśli kupiec chciał wywieźć niesprzedany towar do innej miejscowości musiał wpłacić na rzecz cechu po 1 groszu od każdej skóry. Przywilej zapewniał siedleckiemu cechowi prawo pierwokupu skór przed kupcami i zezwalał wykonywać zawód kuśnierza tylko członkom cechu [13] .

Spokojny rozwój miasteczka szlacheckiego został zakłócony przez ogólnokrajowe wydarzenia połowy XVII wieku: powstanie Chmielnickiego, najazd Szwedów i wojna z Rosją. Najazd Kozaków na Siedlce w 1648 r. przyniósł niemałe straty mieszczanom siedleckim. Wojna polsko-szwedzka w latach 1655-1660 zahamowała rozwój miasta. Jesienią 1655 r. w okolicach Siedlec działał oddział kozacko-rosyjski. 21 lutego 1656 r. w pobliżu Siedlec w Liwie znalazły się posiłki szwedzkie dla Bogusława Radziwiłła dowodzone przez pułkownika Berensa. Prawdopodobnie wojska zakwaterowały się nie tylko w Liwie, ale też w Siedlcach i okolicznych wsiach. Niewykluczone, że wojska szwedzkie znalazły się w Siedlcach również wiosną 1656 r., kiedy Karol Gustaw załozył na Mazowszu, Podlasiu i Lubelszczyźnie oddziały pacyfikacyjne, które uniemożliwiały przemarsz wojsk Pawła Sapiehy z północnego-wschodu. Siedlce przeżywały ciężkie chwile wiosną 1657 r. W końcu kwietnia tego roku Karol Gustaw z głównymi siłami i sojusznikiem siedmiogrodzkim Jerzym Rakoczym dotarł do Węgrowa. Wojska opanowały następnie Brześć. Na wieść o wypowiedzeniu Szwecji wojny przez Danię Karol Gustaw wycofał się pod koniec maja przez Krzemień do Węgrowa. W ślad za nim podążył Rakoczy, zatrzymując się w Siedlcach. Miasto nie uniknęło grabieży i głodu. Wojska Rakoczego odznaczały się bezwzględnością, dokonywały rabunków i mordowały okoliczną szlachtę. W 1660 r. na Podlasiu stacjonowały wojska polskie, które podęły kontrofensywę przeciwko Rosji. Wojska dowodzone przez Czarnieckiego miały ulokować się, zgodnie z poleceniem króla Jana Kazimierza, w dobrach szlacheckich. Służącemu w oddziałach Czarnieckiego Janowi Chryzostomowi Paskowi przydzielono na miejsce postoju Siedlce i trzy okoliczne parafie. Drobna szlachta z okolic Pruszyna, Zbuczyna przyjęła żołnierzy gościnnie. Pasek zatrzymał się w dworku żony Olędzkiego kasztelanowej Wodyńskiej w Strzale.

Miasto wymagało odbudowy. Już ok. 1660 r. Olędzcy wznieśli nowy dwór szlachecki. Dwór był duży, drewniany, pokryty gontem, piętrowy i posiadał ganek na kolumnach, na piętrze były dwa pomieszczenia mieszkalne, a na parterze 6 pokoi, 2 sienie i kuchnia. Po jego północnej i wschodniej stronie utworzono "park włoski" z drzewami dzikich pomarańczy, orzecha włoskiego, świerków, moreli, róż (.) Jedna z alei biegła aż do furty kościoła. W części zachodniej rozmieszczono pomieszczenia gospodarcze: kuchnię, wozownię i spiżarnię oraz zabudowania folwarczne [14] . W tym czasie w dworze siedleckim mieszkała jedyna córka Olędzkich - Joanna. Tomasz Olędzki rezydował natomiast w dworze w Chodowie, od 1650 r. do końca życia sprawował urząd kasztelana zakroczymskiego. Zmarł w 1678 r. w Siedlcach, na dworze córki Joanny i został pochowany w kościele św. Stanisława [15] . 

Siedlce rezydencją magnacką Czartoryskich i Ogińskich

Joanna Olędzka była jedyną dziedziczką dóbr siedleckich. W 1658 r. wyszła za mąż za podkomorzego płockiego i starostę nowokorczyńskiego Jakuba Krasińskiego herbu Ślepowron. Po jego śmierci w 1660 r. została żoną starosty radziejowskiego Stanisława Oleśnickiego herbu Dębno. Owdowiała powtórnie, a w 1668 r. poślubiła wojewodę wołyńskiego, księcia na Klewaniu i Żukowie Michała Jerzego Czartoryskiego, właściciela dóbr Daniszewo, Niemce i Jakubowice. Joanna nie miała dzieci z dwóch pierwszych małżeństw, z trzeciego urodziła syna Kazimierza Czartoryskiego, notabene dziadka przyszłego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego [16] .

Siedlce stały się siedzibą magnacką i książęcą. W 1668 r. miasto otrzymało nowy herb - Pogoń litewską, rodowy herb Czartoryskich. Herb ten przedstawia się następująco: w polu czerwonym Mąż zbrojny w szyszaku, z krzywym pałaszem nad głową wzniesionym do cięcia w stronę prawą, przy barku lewej ręki tarczę z wyobrażeniem Krzyża złotego dwie poprzecznice mającego przypiętą noszący, na koniu białym osiodłanym przybranym w czaprak czerwony, obwisły, z troista złotą frędzlą siedzący, pędzi w stronę prawą [17] .

Czartoryski zamieszkiwał w dworze małżonki, skąd mógł szybko dotrzeć do stołecznej Warszawy, gdzie często przebywać w związku z prowadzoną działalnością polityczną. Michał i Joanna Czartoryscy zadbali o ponowny rozkwit miasta, które jak wiadomo podupadło w wyniku wojen, a liczba mieszkańców zmniejszyła się do 300 osób.

20 sierpnia 1672 r. Czartoryscy wydali przywilej potwierdzający nadane wcześniej miastu prawa. Aby poprawić stan materialny mieszczan, zwolniono ich na sześć lat od powinności dworskich, podatków i innych opłat. Ze względu na częste pożary, zakazano ciasnej zabudowy w mieście, stawiania dwóch posesji na jednym placu, pokrywania budynków słomą, nakazano natomiast krycie budynków gontami. Nakazano przeniesienie za miasto zabudowań gospodarczych. W tym celu nadano mieszczanom grunt dworski za miastem. Zaczęła w ten sposób formować się południowa, gospodarcza dzielnica miasta. Na zwolnionym terenie Czartoryscy wybudowali drewniany dwór.

Umiejętne zarządzanie dobrami siedleckimi przez Czartoryskich przyczyniło się do umocnienia pozycji Siedlec. Duży wpływ na pomyślny rozwój miało położnie miasta na popularnym w tym okresie trakcie z Warszawy do Brześcia Litewskiego. W 1678 r. sejm wydał właścicielom Siedlec zezwolenie na założenie komory celnej w Strzale i pobieranie mostowego (po groszu od konia i sztuki bydła prowadzonego na targi i jarmarki). W zamian za to zarządcy miasta obiecali naprawę dróg i mostów [18] . Nadal utrzymywano szpital, pełniący w dalszym ciągu funkcję przytułku dla starców i ubogich. Zamieszkiwali tam ubodzy zwani dziadami szpitalnymi.

W 1674 r. urodził się Kazimierz Czartoryski (1674-1741), przyszły sukcesor Michała Jerzego i Joanny Czartoryskich po śmierci Michała Jerzego Czartoryskiego w 1692 roku. Książę Kazimierz ożenił się w 1693 r. z Izabelą Morsztynówną, córką podskarbiego i poety Andrzeja Morsztyna i damy dworu królowej Marii Ludwiki, Katarzyny Gordon.

Książę Kazimierz, podobnie jak uprzednio ojciec, zajmował się polityką. Był założycielem Familii - stronnictwa dworskiego. Niemały wpływ na działalność polityczną swego męża miała księżna Izabela. Z jej inspiracji powstał w Siedlcach jeden z pierwszych w Polsce salonów polityczno-intelektualnych i kulturalnych, w którym kobiety i mężczyźni mogli brać udział w dyskusjach. Salon księżnej Izabeli zyskał na znaczeniu szczególnie w okresie działalności jej synów i zięcia [19] .

W 1693 r. w mieście wybuchł ogromny pożar, który spowodował ogromne zniszczenia. Czartoryski okazał się dobrym gospodarzem. Nie tylko odbudował miasto, zmieniając układ przestrzenny, lecz również nadał mieszkańcom wiele przywilejów. Wytyczono na nowo rynek o kształcie wydłużonego prostokąta. W zachodniej części rynku Kazimierz Czartoryski wybudował na własny koszt pięć murowanych jednopiętrowych domów zajezdnych. W rynku miały być stawiane wyłącznie domy duże, reprezentatywne. W centrum rynku Czartoryski wzniósł w latach 1697-1698 drewniany, pokryty gontami ratusz. Według inwentarza, który powstał z polecenia księcia Kazimierza w ratuszu znajdowały się trzy izby: sądowa, gościnna i gospodarcza. Ratusz pełnił funkcję siedziby władz miejskich i centrum handlowego Od zachodu prowadziła brama, przy rynku stało dziesięć kramów. W północno-wschodnim narożniku rynku powstał nowy drewniany dwór o kształcie długiej oficyny (w architekturze - tzw. wójtowizna).

Kazimierz Czartoryski zajął się newralgiczną sprawą, mianowicie odnowieniem przywilejów i nadań miejskich, które spaliły się podczas pożaru. W dniu 1 sierpnia 1693 r. książę wydał akt odnawiający przywileje rodziców z 20 sierpnia 1672 r. Dokument zwalniał mieszczan od wszelkich powinności dworskich (m.in. od czynszów, osepu jarego i ozimego, podwód), za wyjątkiem obowiązku dostarczania furmanek na dowóz zboża z folwarków pańskich do Wasilewa oraz odpracowywania dni żniwnych (dwa lub cztery dni), zezwalał na wolny wyrąb w lasach. Ponadto przywilej nadawał mieszczanom prawo propinacji gorzałki, określił wysokość opłat za warzenie piwa i palenie gorzałki na rzecz właściciela, odpowiednio 6 zł i 30 zł. Siedlczanom zakazano zakładania browarów i winiarni przy domach mieszkalnych, wyznaczono w tym celu miejsca na obrzeżach miasta. Z uwagi na to, iż podczas pożaru uległy zniszczeniu wszystkie akta miejskie, zapisy dziedziczne, akta zastawne gruntów i ogrodów miejskich, Czartoryski zarządził, aby każdy mieszczanin dokonał powtórnego zapisu w księgach wójtowskich miejskich na podstawie zeznań świadków. Zlecił przeprowadzenie pomiaru gruntów, sporządzenie inwentarza i mapy terytorium lokacyjnego Siedlec. Chciał w ten sposób uniknąć w przyszłości konfliktów granicznych między mieszkańcami. Dokumenty te stanowiły ponadto podstawę do pobierania od mieszczan czynszów, pogłównego i innych opłat miejskich [20] .

Miasto pod panowaniem Kazimierza i Izabeli Czartoryskich wyrosło na dynamicznie rozwijający się ośrodek. Odbywały się tutaj liczne targi i jarmarki. W południowej dzielnicy miasta powstały dwa browary, ulokowano tam warsztaty rzemieślników: młyny, folusz i kuźnię. Południowo-zachodnią część miasta zajmował folwark, na którym pracowała służba folwarczna oraz odrabiający pańszczyznę mieszczanie siedleccy i chłopi ze Starej Wsi. Zboże transportowano na wozach drogą drohiczyńską do Wasilewa nad Bugiem i dalej spławiano rzeką Bug. Wraz z tym rozojem znacznie podniosły się dochody właściciela dóbr siedleckich. Prócz powinności mieszczan zatwierdzonych w przywileju z sierpnia 1693 r. dwór otrzymywał gęsi od mieszczan z tzw. łąk męcińskich, czynsz w wysokości 12 zł od kramarzy pod ratuszem oraz roczny czynsz w wysokości 2-6 zł od ludności żydowskiej. Poza tym mieszczanie siedleccy byli zobligowani do jednodniowego szarwarku przy grobli Żytnieńskiej (w pobliżu wsi Żytnia) i Igańskiej (naprzeciwko wsi Stare Iganie), a poddani dóbr siedleckich do szarwarku przy grobli Wołynieckiej (w pobliżu wsi Wołyńce). Właściciele miasta zamieniali stopniowo świadczenia mieszczańskie w naturze na czynsz pieniężny. W 1727 r. Kazimierz Czartoryski zamienił obowiązek dostarczania furmanek na dowóz zboża z folwarków pańskich na opłatę w wysokości 1240 zł rocznie, a obowiązek pańszczyzny w okresie żniw na opłatę 430 zł 15 gr. Od 1730 r. katolicy uiszczali czynsz wynoszący 3-19 groszy, a Żydzi 10-20 zł. Nowych mieszkańców Siedlec zwalniano na trzy lata od danin, czynszów, podatków, szarwarków i podwód. Po tym okresie dysponowali już takimi samymi prawami i obowiązkami, co pozostali obywatele miasta [21] .

Przełom XVII i XVIII wieku - okres wojen, przemarszów wojsk i związanych z tym rabunków i spustoszeń kolejny raz wpłynął na sytuację materialną mieszkańców Siedlec. Podczas wojny północnej (1700-1721) Szwedzi opanowali znaczną część ziem polskich. W lutym 1703 r. konfederacja warszawska zdetronizowała króla Augusta II Sasa, którego zwolennikiem był Kazimierz Czartoryski. Królewskie oddziały wojskowe zostały skupione na linii Wieprza, następnie podeszły w kierunku Warszawy, ale 10-11 czerwca 1703 r. musiały zawrócić do Siedlec. W obozie siedleckim nad rzeką Żytnią stacjonowało do połowy lipca około 6 tys. wojska litewskiego i 3 tys. wojska koronnego pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Hieronima Lubomirskiego, hetmana polnego Adama Sieniawskiego i litewskiego Ludwika Pocieja. W tym samym roku na dworze Czartoryskich w Siedlcach odbyła się narada wojenna Augusta II z hetmanami wielkim koronnym i litewskim, podczas której debatowano nad sytuacją wojskową państwa. Zaraza, która dotarła do Siedlec w 1710 roku doprowadziła do zdziesiątkowania liczby ludności miasta [22] .

W 1736 r. Izabela i Kazimierz zamieszkali na stałe w Warszawie. W 1741 r. zmarł książę Kazimierz, a Siedlce przeszły w dziedziczne posiadanie syna Michała Fryderyka. 

Michał Fryderyk Czartoryski (1696-1775), podobnie jak ojciec, działał aktywnie na scenie politycznej. Będąc jednym z przywódców Familii zabiegał o reformę wojskowo-skarbową. Po śmierci Augusta II poparł Stanisława Leszczyńskiego jako pretendenta na tron Polski. Po klęsce Leszczyńskiego wycofał się na pewien czas z życia politycznego, rezydował w tym czasie w Siedlcach, Wołczynie i Przybysławicach koło Puław. W latach 40. XVIII wieku powrócił do działalności politycznej. Usiłował zrealizować program reform zmierzający do naprawy Rzeczypospolitej. Po wstąpieniu na tron rosyjski carycy Katarzyny opowiedział się po stronie Rosji. W 1764 r., pod osłoną wojsk rosyjskich, zawiązał w Wilnie konfederację przeciw Radziwiłłowi. Pełnił funkcję doradcy swego siostrzeńca Stanisława Augusta Poniatowskiego w pierwszych latach jego panowania. W 1726 r. ożenił się z Eleonorą Waldstein. Nie udało im się stworzyć dużej rodziny. Dzieci umierały młodo, tylko jedna z trzech córek Aleksandra dożyła starości. Właśnie dzięki jej polityce Siedlce przeżywały w drugiej połowie XVIII wieku swój "złoty wiek" [23] .

Za czasów Michała Fryderyka w Siedlcach wyraźnie zintensyfikował się ruch budowlany. Niewątpliwie przysłużyła się do tego księżna Eleonora, która stąd miała po prostu bliżej do Warszawy, gdzie najczęściej przebywał mąż. Nastąpiły spore zmiany w strukturze urbanistyczno-przestrzennej miasta. Siedlce konkurowały z miastami na południowym Podlasiu i ziemi łukowskiej. Trakt Warszawa - Siedlce - Brześć stał się w tym czasie główną drogą ze stolicy na wschód.

Około 1730 r. z inicjatywy księżnej Eleonory wybudowano murowany pałac parterowy na placu Na Podzamczu za dworem. Do pałacu prowadziła murowana brama wsparta na czterech filarach, z podwójnymi wrotami. We dworze postawiono dwie oficyny dla służby i na pomieszczenia kuchenne o murowanych fundamentach, kryte gontami połączone wspólnym dachem z wozownią i stajnią, spichlerz, obory, browar, budynek pisarski i skarbiec (.) W ogrodzie znajdowały się: budynek ogrodnika, czeladzi, suszarnia owoców [24] . W takiej postaci pałac przetrwał do 1777 r. Do pałacu przylegał park rozciągający się w kierunku północo-wschodnim. W pobliżu pałacu miał formę spacerowego ogrodu włoskiego. Rosły w nim drzewa ozdobne i owocowe. Za ogrodem włoskim w miejscu dawnej łąki Aleksandra urządziła modny w tym okresie park sentymentalny nazwany od jej imienia Aleksandrią (sam park z kilkoma budowlami przetrwał do dnia dzisiejszego). Za twórcę projektu parku uważa się Szymona Bogumiła Zuga. W urządzaniu scenerii parku księżna rywalizowała z największymi damami polskimi, m.in. z Izabelą Czartoryską, Heleną Radziwiłł, Elżbietą Lubomirską. Park składał się z ponad 30 budowli ogrodowych: licznych altan, stawów z wysepkami, kanałów, łazienek, wiatraków, oranżerii. Był tam domek księżnej, domek rybacki, gołębnik, meczet turecki, dzikie gaje, kręte drogi i klomby [25] . Przy pałacyku, na miejscu zniszczonego już drewnianego kościoła św. Stanisława Czartoryscy wznieśli pierwszy murowany kościół pod wezwaniem św. Stanisława biskupa i męczennika oraz św. Antoniego Padewskiego. Kamień węgielny położył 27 maja 1740 r. proboszcz Maciej Jastrzębski. Kościół został konsekrowany 14 października 1753 r. przez biskupa inflancko-piltyneńskiego Antoniego Kazimierza Ostrowskiego [26] .

Na rynku koncentrowało się życie miejskie. Eleonora i Michał Czartoryscy wznieśli w latach 1766-1769 w centrum rynku okazały ratusz murowany. Ratusz był jednopiętrowy, w części środkowej ozdobiony ośmioboczną wieżą. Wyrazem rozwijającego się w tym czasie stylu architektonicznego - klasycyzmu była rzeźba mitologicznego Atlasa, wieńczącego wieżę ratuszową. Wieża z Atlasem, nazywanym lokalnie Jackiem stała się z biegiem lat symbolem Siedlec [27] . Od zachodu rynek zamykały domy zajezdne, za tymi budynkami biegła ulica Koźla. Od północnej strony do rynku przylegała ulica Węgrowska, pełniąca funkcję traktu pocztowego. Od południowej strony rynku biegł trakt Warszawski, łączący się z traktem Lubelskim. Rynek przybrał kształt wydłużonego czworoboku, zabudowanego wokoło sześcioma kramami i domkami skarbowymi. W kramach sprzedawano tkaniny i wyroby galanteryjne. Towary produkowane przez rzemieślników sprzedawano w warsztatach. Rolę placu targowego pełnił wyznaczony około 1755 r. tzw. Rynek Koński, położony 250 metrów na zachód od rynku głównego [28] .

Po zastoju i stratach w ludności spowodowanych przez wojny, nastąpił teraz znaczny wzrost liczby mieszkańców. W 1727 r. inwentarze mówią o 90 domach, w 1740 r. o 110 domach, a w 1776 r. podają liczbę 140 domów. Przeważająca część ludności zajmowała się nadal uprawą roli, jednocześnie coraz większą rolę odgrywał handel i rzemiosło. Świadczy o tym chociażby przyrost ludności żydowskiej. Gmina żydowska umocniła się w końcu XVII wieku. Żydzi byli chętnie przyjmowani przez Czartoryskich. Miasto zamieszkiwało w końcu XVII wieku ponad 20 rodzin żydowskich, czyli około 100 osób. W 1730 r. liczba ta wzrosła do 39 rodzin, a w 1765 r. mieszkało już 531 Żydów. Żydzi posiadali własne instytucje wyznaniowe, szkołę, a po 1794 r. przyszkółek przy starym kirkucie przy ulicy Pięknej [29] . Ponieważ wcześniejsze przywileje miejskie zostały zniszczone, mieszczanie i właściciele Siedlec zwrócili się do króla z prośbą o potwierdzenie nadań swych poprzedników. Król przychylił się do prośby i 10 grudnia 1746 r. wydal właściwy dokument. Potwierdzono miastu ponownie prawo magdeburskie, zgodnie z którym mieszczanie i chłopi z dóbr królewskich, duchownych i świeckich podlegali sądownictwu wójtowskiemu i ławniczemu. Szlachta, z kolei miała być sądzona według statutu toruńskiego. Przywilej Augusta III umacniał pozycję Siedlec jako ośrodka handlowego, zwiększał bowiem do ośmiu liczbę jarmarków. Ponadto przywilej nadawał wójtowi i kolegium wójtowsko-ławniczemu prawo ustanawiania bractw kupców, cechów złotników, płócienników, sukienników, krawców, ślusarzy, stolarzy, kowali, siodlarzy, rymarzy, chirurgów, kołodziejów, powroźników, tokarzy, rękodzielników, stelmachów i innych rzemieślników. Akt zachowywał dawne prawa i obowiązki mieszczan wobec dworu. W 1762 r. dzięki staraniom księcia Michała mieszczanie otrzymali przywilej królewski na organizowanie dwóch kolejnych jarmarków. Sprzeciwili się temu mieszczanie łukowscy, dla których jarmarki siedleckie stanowiły zbyt dużą konkurencję. Łukowianie odnieśli zwycięstwo, ułatwione tym, że Czartoryscy znaleźli się właśnie w opozycji do króla i brali udział w przygotowaniu antysaskiego zamachu stanu. 12 stycznia 1763 r. August III wydał dokument zakazujący przyjezdnym kupcom sprzedawania towarów na targach siedleckich. Swoją poprzednią decyzję argumentował wprowadzeniem w błąd przez właścicieli miasta. Książę Czartoryski nie ustąpił i po wstąpieniu na tron Stanisława Augusta Poniatowskiego doprowadził do wydania w 1764 r. przywileju zatwierdzającego nowe jarmarki siedleckie. W 1762 r. książę Michał przyjął delegację mieszczan siedleckich, którzy prosili o potwierdzenie posiadanych przywilejów. Książę zachował przywileje nadane przez ojca, aczkolwiek zarezerwował dla dworu prawo propinacyjne, na mocy którego mieszczanie mogli produkować gorzałkę na zbyt w browarach miejskich za roczną opłatą w wysokości 20-30 zł. Dochody miasta zostały zatem znacznie zmniejszone, na czym z drugiej strony zyskali Czartoryscy [30] .

Po śmierci Michała Fryderyka Czartoryskiego 13 sierpnia 1775 r. sukcesorką Siedlec została córka Aleksandra, wówczas żona Michała Kazimierza Ogińskiego, właściciela Słonimia, wojewody wileńskiego i od 1768 r. hetmana wielkiego litewskiego. Po przystąpieniu Ogińskiego do konfederacji barskiej stosunki małżeńskie osłabły. Podczas gdy hetman Ogiński pozostał w Słonimiu, Ogińska osiadła w Siedlcach, gdzie stworzyła osławioną rezydencję. W skład odziedziczonych przez księżną dóbr wchodziły: Stara Wieś, Ujrzanów, Grabianów, Strzała, Purzec, Żabokliki, Golice, Toporek, Żytnia, Wołyńce, Wólka Wołyniecka, Chodów, Wola, Kopcie, Suchożebry. W sumie majątek Ogińskiej obejmował jedno miasto, czternaście wsi i siedem folwarków. Skupiały one 1100 chłopów. W 1788 r. w Siedlcach mieszkało 1426 osób, w tym 218 Żydów [31] .

Księżna Aleksandra włożyła wiele wysiłku w przebudowę i nadanie miastu bardziej urbanistycznego charakteru. Siedlce stały się zarazem żywym ośrodkiem kultury dworskiej.

W 1779 r. król Stanisław August Poniatowski wydał za namową Ogińskiej przywilej potwierdzający wszystkie prawa nadane dotąd miastu. W latach 1773-1774 właścicielka zarządziła pomiar terenu lokacyjnego Siedlec. Powstał wówczas plan miasta, z zaznaczeniem placów i gruntów ornych. Powstały nowe budynki murowane, wśród nich kamienice: pod Orłem, pod Łabędziem, pod Jeleniem, budynki gospodarcze, uregulowano i wybrukowano większość ulic. Kosztem własnym Aleksandry Ogińskiej rozbudowano ratusz miejski. Powstały dwa skrzydła poprzeczne przeznaczone do celów handlowych. Ratusz zabezpieczono piorunochronem w 1784 r. Co ciekawe, wydarzenie to miało nobilitować miasto, gdyż w tym czasie piorunochron był tylko na wieży zamku królewskiego w Warszawie. Księżna Ogińska ufundowała także nową fasadę kościoła i bogate barokowe wyposażenie. Projekt fasady w stylu klasycystycznym stworzył Stanisław Zawadzki. Architekt wykonał również projekt ołtarza na toskańskich kolumnach, obejmującego całą ścianę prezbiterium z okiem Opatrzności, oraz ambonę i chrzcielnicę z monogramami właścicielki miasta [32] . W latach 1768-1774, czyli jeszcze za życia księcia Michała Czartoryskiego zbudowano dwukondygnacyjną plebanię, w której przez okres modernizacji pałacu miała swoje apartamenty księżna Ogińska. Z prawej strony kościoła wybudowano około 1776 r. bramę - dzwonnicę. W latach 1776-1782 przebudowie uległ pałac. Budynek otrzymał w centralnej części górną kondygnację, nową fasadę i dwa poprzeczne parterowe skrzydła. Warto wspomnieć, że architekta Joachima Hempla przysłał księżnej sam król Stanisław August Poniatowski. Według zachowanych opisów w pałacu znajdowało się dwanaście pokoi, cztery garderoby, sala gościnna, piwnice, kuchnia, skarbiec. Do pałacu przylegały budynki mieszkalne: rezydencja komisarska, budynek ekonomiczny i budynek pisarski [33] . W 1791 r. w zespole pałacowo - parkowym powstała kaplica Św. Krzyża na wzór Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, wybudowana wg projektu Zygmunta Vogla. W tym też czasie między kościołem św. Stanisława a ratuszem stanęła statua Najświętszej Marii Panny z lilią w ręku, stojącej na kuli ziemskiej, wokół której wił się wąż. Figura była oświetlona od góry latarnią. Z inicjatywy księżnej Aleksandry wybudowano i wyposażono nowy szpital. Własnym kosztem hetmanowa utrzymywała szkółkę parafialną, która przetrwała do czasów Księstwa Warszawskiego. Chłopców uczył wikary, a dziewczęta dyrektor. Program nauczania ograniczał się do nauki czytania i pisania, elementarnych działań arytmetycznych oraz śpiewów religijnych [34] .

W Siedlcach drugiej połowy XVIII wieku na znaczeniu przybrały handel i rzemiosło. Najliczniejszą grupę wśród rzemieślników stanowili kuśnierze. Inwentarze wskazują dodatkowo cieśli, stolarzy, murarzy, ślusarzy, zdunów, kowali, tkaczy, krawców, piekarzy i czapników. Handel rozwijał się szczególnie pomyślnie. Aleksandra Ogińska sprowadzała na jarmarki kupców z innych miast, co więcej, osadzała w Siedlcach rzemieślników i kupców (głównie żydowskich), udzielając im niemałych ulg podatkowych [35] .

Oczywiście nie można nie wspomnieć o inwestycjach Aleksandry Ogińskiej w życie kulturalne Siedlec. Księżna utworzyła teatr, organizowała festyny dworskie, wieczory poetyckie, koncerty, bale. Wśród nadwornych poetów można wymienić Jana Pawła Woronicza, twórcę literatury sentymentalnej, Józefa Kolbońskiego, członka Towarzystwa Ksiąg Elementarnych, Franciszka Karpińskiego, którego pieśni religijne były tutaj bardzo popularne (m.in. Kiedy ranne wstają zorze), Franciszka Dionizego Kniaźnina, autora wiersza Do Aleksandry Ogińskiej hetmanowej W. Litwy. Widowiska teatralne organizowano w pałacu i w parku. W 1777 r. wystawiono Pigmaliona J. J. Rousseau w przekładzie Tomasza Kajetana Węgierskiego. W 1786 r. wystawiono w pałacu operę komiczną Kniaźnina Cyganie. W celu uświetnienia widowisk Ogińska sprowadzała śpiewaków ze Słoniami i Warszawy. Ważnym wydarzeniem towarzyskim była wizyta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w Siedlcach w dniach 20-25 lipca 1783 r. Król przybył z bratem Michałem, ambasadorem rosyjskim Stackelbergiem i 200-osobową świtą dworską. Na jego cześć zorganizowano w Siedlcach wiele widowisk, przedstawień teatralnych, a także spacery i bale [36] . Księżna Aleksandra Ogińska brała czynny udział w życiu politycznym obozu Familia. Wykorzystując pokrewieństwo z królem, protegowała na wyższe urzędy swoich przyjaciół m.in. Potockiego, kojarzyła również małżeństwa arystokratyczne. W Siedlcach odbył się w dniu 28 października 1784 r. ślub księcia Ludwika Wirtemberskiego, siostrzeńca króla pruskiego Fryderyka II z Marią, córką generała ziem podolskich, Adama Kazimierza Czartoryskiego. Siedlce niejednokrotnie były miejscem spotkań politycznych. W 1786 r. w pałacu zebrali się hetman Ksawery Branicki, Ignacy Potocki, Adam Czartoryski, hetman Kazimierz Rzewuski, Kazimierz Nestor Sapieha, Celestyn Czaplic. Opozycjoniści debatowali przez 6 tygodni, m.in. nad sposobem zdobycia większości na sejmikach i opanowania Rady Nieustającej. W czasie Sejmu Czteroletniego Ogińska stanęła w obozie patriotycznym. Ofiarowała z dóbr siedleckich 11000 zł na rzecz wojska [37] .

W okresie wojny polsko-rosyjskiej 1792 r. ponownie asygnowała 1194 zł na potrzeby wojska. Siedlce były jednym z ośrodków walk podczas Powstania Kościuszkowskiego. Miasto wspomagało walczących. Mieszkańcy przekazali powstańcom pomoc finansową. W kwietniu 1794 r. sformowano w Siedlcach batalion Izydora Krasińskiego do obrony Podlasia. Po klęsce gen. Zajączka pod Chełmem (8 czerwca) korpus rosyjski gen. Wilhelma Derfeldena przekroczył Wieprz i skierował kroki na Warszawę. Nad Siedlcami zawisło niebezpieczeństwo. 20 czerwca przeciw Derfeldenowi wystąpiła dywizja gen. Karola Sierakowskiego, wobec czego Derfelden zawrócił ku Litwie. Latem przez Siedlce traktem Warszawskim do stolicy transportowano zapasy żywności i paszy. W połowie września w Siedlcach zatrzymał się Kościuszko. Naczelnik kierował się do dywizji Sierakowskiego. Kiedy dotarł do niego meldunek o klęsce generała, powrócił do Warszawy. Księżna Ogińska podarowała Kościuszce pierścień turkusowy z diamentami. Pod koniec września w dobrach siedleckich rozmieszczono oddziały powstańcze (800 piechurów, 688 jazdy). 26 września ponownie pojawił się w Siedlcach Kościuszko. Spotkał się z Sierakowskim i dokonał przeglądu wojsk w pobliskim Wiśniewie. Oddziały powstańcze stacjonowały w okolicach Siedlec do klęski maciejowickiej. W październiku miasto zostało zrabowane i zniszczone przez oddziały kozackie poprzedzające udającego się na zachód Suworowa [38] .

W wyniku trzeciego rozbioru Polski Siedlce znalazły się w obrębie tzw. Nowej Galicji i stały się siedzibą austriackiego cyrkułu (powiatu). Po śmierci Ogińskiej w 1798 r. miasto i dobra siedleckie przypadły Izabeli i Adamowi Czartoryskim. Miastem zainteresowały się władze austriackie. W czerwcu 1807 r. Czartoryscy podpisali z rządem austriackim kontrakt, na mocy którego dobra siedleckie zamienili na dobra w Tarnogórze, Pruszczynie, Puchaczowie, Przybysławicach i Zakrzówku. Siedlce stały się własnością państwa austriackiego [39] .

W tym momencie dobiegła końca historia Siedlec jako magnackiego miasta prywatnego. Siedlce wyrosły ponad inne pobliskie miasteczka i osady. Bez wątpienia nie udałoby się to bez intensywnej pracy kolejnych właścicieli miasta: Siedleckich, Olędzkich, Czartoryskich i hetmanowej Ogińskiej. Oto z niewielkiej wioski powstało duże miasto o ciekawej zabudowie architektonicznej, miasto liczące się pod względem gospodarczym i politycznym.